सञ्जय रानाभाट
पोखरा l
जब चुनाव आउँछ, यी मुद्दा सुनिन्छन् । स्थानीय, प्रदेश या प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनमा यीनै एन्जेन्डालाई पोखरामा दल तथा उम्मेदवारले भोट तान्ने माध्यम बनाइरहेका छन् । आसन्न स्थानीय निर्वाचनमा पनि पोखरा महानगरको नेतृत्वका लागि प्रतिस्पर्धा गरिरहेका दल र उम्मेदवारले घोषणापत्रमा यिनै मुद्दालाई दोहोर्‍याएका छन् ।

अझ रोचक त के भने स्रोत, साधन र भूगोल एवं जनसंख्याका आधारमा असम्भवजस्तै रहेको पोखरामा मेट्रोरेल सञ्चालन गर्ने योजना एमाले र सत्तागठबन्धनको घोषणापत्रमा छ । एमालेका तर्फबाट कृष्ण थापा र गठबन्धनका तर्फबाट नेकपा एकीकृत समाजवादीका धनराज आचार्य मेयरका उम्मेदवार छन् ।

यसअघि ०७४ को निर्वाचनमा एमालेका मेयर उम्मेदवार मानबहादुर जिसीले मोनोरेलको योजना ल्याएका थिए । तर उनले ५ वर्षे कार्यकालमा त्यसको सम्भाव्यता अध्ययनसमेत गराएनन् । यस पटक एमालेले पुरानै योजना मनोरेल तथा मेट्रोरेल समेटेको छ । ‘पोखरा महानगरभित्र सार्वजनिक यातायातलाई व्यवस्थित गर्नका लागि मोनोरेल तथा मेट्रोरेल सञ्चालनका लागि सम्भाव्यता अध्ययन गरी कार्य आरम्भ गरिनेछ,’ एमालेको घोषणापत्रमा उल्लेख छ ।

—क्षेत्रीय स्तरको बसपार्क
—पोखरा रिङ रोड
—ताल–ताल मोनोरेल
—सहरमा मेट्रोरेल
—व्यवस्थित पार्किङ
— सार्वजनिक शौचालय
— पार्कहरुको निर्माण
—गुणस्तरी शिक्षा र स्वास्थ्य
—पर्यटन विकास
—पृथ्वीचोकमा सिटी बसपार्क
—सुकुम्बासीलाई लालपुर्जा वा आवास
पहिला एमालेकै कार्यकर्ता र त्यति बेलाको घोषणापत्र बनाउनेमध्ये एक धनराज आचार्य अहिले फरक पार्टीबाट उम्मेदवार छन् । र, उही एजेन्डालाई समेटेका छन् । गठबन्धनको साझा मेयरमा उम्मेदवार बनेका उनको पनि घोषणा पत्रको मुख्य बुँदामा मेट्रोबाट फेवा–बेगनास जोड्ने योजना छ । ‘अघिल्लो घोषणापत्रमा भएका योजना पूरा गरिदिएको भए त्यो पार्टी (एमाले) छोड्नुपर्ने परिस्थिति बन्ने थिएन,’ आचार्यले घोषणापत्र सार्वजनिक कार्यक्रममा भनेको थिए ।

चुनावी घोषणापत्रलाई भोट माग्ने साधनका रुपमा मात्र प्रयोग भएको राजनीतिक विश्लेषक पदमशरण रेग्मी बताउँछन् । ‘राज्य संघीय संरचना गएपछि अझ बढी भोटको राजनीतिक भयो । साधन, स्रोतको सुनिश्चितता नभई जे पनि लेख्ने प्रवृत्ति मैलाउँदै गएको छ,’ उनले भने, ‘अब जनता धेरै सचेत भइसके ।’ पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माण सदावहार एजेन्डा थियो । विमानस्थल निर्माण अहिले अन्तिम चरणमा छ । अहिले पोखराको मुख्य बजार क्षेत्रको यातायात आवागमन अत्यन्तै अव्यवस्थित छ । विमानस्थल सञ्चालनपछि पोखराको सहरी यातायात आवागमन कठिन हुने आकलन छ । यसपालि उम्मेदवारले ट्राफिक व्यवस्थापनको मुद्दा त समेटेका छन् तर कसरी भन्ने व्याख्या छैन ।

राजनीतिक विश्लेषक रेग्मी भन्छन्, ‘केही राम्रा काम पनि भएका छन् । तर, यो स्थानीय तहमा ७० प्रतिशत नराम्रा काम भए । नराम्राले राम्रा काम ढाक्दा स्थानीय सरकार कमजोर देखियो ।’ देश संघीयतामा गएसँगै राजनीतिक गर्ने मान्छेले सेवा भावले काम गरे १५ वर्षभित्रमा देशको मुहार फेर्न सकिने उनले सुनाए ।

‘जनतालाई डेलिभरी दिन्छु भनेर आउनुपर्‍यो,’ उनले भने, ‘चुनाव लड्दा ५ करोड खर्च गर्न थालेपछि त कमाउ धन्दा नै सुरु हुन्छ । यस कारण यस्तो प्रवृत्ति बन्द गर्नुपर्छ र काम गर्न सक्ने मान्छे स्थानीय सरकारको नेतृत्वमा आउनुपर्छ ।’ पोखरा ३२ मा लामेआहालमा क्षेत्रीय स्तरको बसपार्क निर्माण पहिला पहिलाका चुनावकै एजेन्डा यसपालि पनि दलहरुले समेटेका छन् । प्रदेश सरकारले पनि त्यही योजना ल्याएको थियो । तर वर्षाैंअघिको यो योजना कार्यान्वयन प्रक्रियामा सिन्को भाँचिएको छैन । पोखरा ३२ को लामेआहालबाट ३३ को बाघमारा, दोबिल्ला हुँदै विरौटासम्मको वैकल्पिक निर्माणाधीन मार्गलाई स्तरोन्नति र लामगादी, पटनेरी, रिठेपानी, भेडिफारम, ढुंगेसाँघु, जोड्ने सडकलाई महानगर गौरवको आयोजनामार्फत निर्माण गरिने एमालेको घोषणापत्रमा उल्लेख छ ।

अधिवक्ता भगवती पहारी दलहरुले घोषणा पत्र बनाउँदा विज्ञहरुको सुझाव लिनुपर्ने बताउँछिन् । उनले भन्नि, ‘देशको आवश्यकता के हो त्यसलाई ध्यान दिनुप¥यो । योजना, नीति, नियम बनाउँदा त्यो क्षेत्रको विज्ञ राखेर काम गर्नुपर्छ ।’
पृथ्वीचोकमा बसपार्कका लागि ४० वर्षअघि नै जग्गा अधिग्रहण भएको हो । झन्डै ३ सय रोपनी जग्गा बसपार्कका लागि छुट्याइएको थियो । भूमिहीनको बसोबास, राजमार्गको मापदण्ड र मुआब्जास्वरुप जग्गा वितरण लगायतका कारण अहिले सय रोपनीमात्र जग्गा त्यहाँ छ ।

अधिवक्ता पहारीले अब आउने जनप्रतिनिधि सेवा भाव लिएर भोट माग्न आउनुपर्ने बताइन् । ‘मिलुजुली खाने प्रवृत्ति अब अन्त्य गर्नुपर्छ,’ उनले भनिन् । अघिल्लो चुनावमा पनि पृथ्वीचोकमा बसपार्क निर्माणलाई उम्मेदवारले चुनावी एजेन्डा बनाएका थिए । गठबन्धनको तर्फबाट मेयरका उम्मेदवार आचार्यले घोषणा पत्रमा सार्वजनिक निजी साझेदारी अवधारणामा लामेआहालको निर्माणाधीन क्षेत्रीय बसपार्कदेखि पर्यटकीय क्षेत्र लेकसाइडसम्म सडक दायाँ बाँया इलेक्ट्रिक ट्राम्स् सञ्चालन गर्ने उल्लेख गरेका छन् । यसरी असम्भव योजना ल्याउने जनप्रतिनिधिलाई जनताले बुझेर मत दिनुपर्ने पहारीको तर्क छ । ‘अलिकति बुझेका राम्रो मान्छे राजनीतिमा आउन पछि हटेको जस्तो देखियो । योगदान केही नगर्ने तर, पद चाहिने प्रवृत्तिका मान्छेअघि बढेको देखियो,’ उनले सुनाइन् ।

पोखराका धेरै सार्वजनिक जमिन भूमिहीन र भूमिपति दुवैथरीबाट अतिक्रमण भइरहेको छ । उम्मेदवार भने भूमिहीनलाई लालपुर्जा वा व्यवस्थित आवास दिने एजेन्डा हरेक चुनावमा ल्याउँछन् । सार्वजनिक जमिन अतिक्रमित छ, तर चुनावी घोषणापत्रमा भने पार्क निर्माणका योजना छन् । कास्कीमा ४० हजार हाराहारी सुकुम्बासी रहेको बताइन्छ । यहाँ एमाले र गठबन्धनका दलले भूमिहीन सुकुम्बासीलाई लालपुर्जा वितरण गर्ने घोषणा पत्रमा लेखेका छन् । अघिल्लो ५ वर्षमा कुनै भूमिहिनले लालपुर्जा पाएनन् । ‘भूमिहीन, सुकुम्बासी तथा अव्यवस्थित बसोबासलाई व्यवस्थित बनाउँदै राष्ट्रिय भूमि व्यवस्था आयोगसँग समन्वय गरी जग्गाधनी लालपुर्जा प्रदान गरिनेछ,’ आचार्यको चुनावी घोषणा उल्लेख छ । महानगरको व्यस्त सडक तथा चोक चोकमा आवश्यकता अनुसार आकासे पुल तथा अन्डरपास÷बाइपास निर्माण पनि गठबन्धनको घोषणा पत्रमा छ । जसको स्रोतको सुनिश्चितता भने स्पष्ट छैन ।

स्थानीय चुनावमा राजनीति गर्न नहुने विश्लेषक रेग्मी सुनाउँछन्, ‘धेरै देशमा स्थानीय सरकारमा एजेन्डा हेरेर मतदान गरिन्छ । योग्य मान्छे उठाइन्छ । राजनीतिक दलले जुन व्यक्तिलाई उठायो, त्यसैको विकल्प यहाँ भएन । यसले राम्रो मान्छे आउन सकेन भन्ने ठान्छु ।’ पोखरा रिङरोड पनि हरेक चुनावमा दोहोरिने एजेन्डा हो । पोखरामा सवारी पार्किङ व्यवस्थित छैन । पार्किङको एजेन्डा पनि दोहोरिएको छ । सार्वजनिक शौचालय अहिले पोखराका मुख्य बजार क्षेत्रमा खासै छैनन् । पोखरा महानगरपालिकाको तथ्यांकमा भने २८ सार्वजनिक शौचालय छन् । तिनको सरसफाइ र नियमित सञ्चालन चुनौतिपूर्ण छ भने थप शौचालय निर्माणको खाँचो मतदाताले औंल्याइरहेका छन् ।

उम्मेदवारहरुले दोहोर्‍याएको एजेन्डा यो पनि हो । स्थानीय सरकारको अधिकारभित्र माध्यमिक शिक्षा र स्वास्थ्य छ । जनताले मुख्य चासो राखेको यी एजेन्डामा उम्मेदवारले गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य भनिरहेका छन् । तर सामुदायिक विद्यालयको स्तर उकास्ने कुनै वस्तुगत योजनाअघि सारेका छैनन् । पर्यटनको विकास त झन् पोखरामा कहिल्यै छुट्दैन । पोखरामा पर्यटकको बसाइ लम्ब्याउने योजना प्रमुख दुवै उम्मेदवारले घोषणापत्रमा समेटेका छन् । पर्यटकीय गन्तव्य विकास गर्ने भन्ने पनि छ । तर धेरै पर्यटक कसरी ल्याउने भन्नेबारे ठोस योजना दुवै घोषणापत्रमा छैन ।