पोखरा ।
खाजाका रुपमा होस् वा घरमा पाहुना आउँदा सत्कार गर्न झिंलिगा लोकप्रिय मानिन्छ । झिंलिगा रोटी पछिल्लो समय सेल रोटीसँगै सबैजसो जाति, समूहमा सगुनका रुपमा प्रयोगमा आएको छ । इतिहास अली पुरानै रहेको झिंलिगाको दिन प्रतिदिन लोप्रियतासँगैे बजार पनि बढिरहेको छ ।

पोखरा महानगरपालिका १३ गौडाकोमुख झिंलिगा रोटीको पुरानो बजारका रुपमा परिचित छ । गौडामुखका आनन्दप्रसाद ढेवाजु पुराना झिंलिगा व्यवसायी हुन् । उनले २०४५ सालभन्दा अघि झिंलिगा व्यवसाय सुरु गरेका थिए । ढेवाजुले ३५ वर्षदेखि निरन्तर झिंलिगा रोटी उत्पादन गरिरहेका छन् ।

नेवारी समुदायले परम्परादेखि नै झिंलिगालाई चाडपर्वमा सगुनका रूपमा प्रयोग गर्दै आएको छ । नेवारी समुदायमा लोकप्रिय सिन्किमरी नामले चिनिने झिलिंगा खाजाको परिकार हो ।

‘सबै सिजनमा सबै जातिका मान्छेले झिलिंगा खान्छन् । चाडपर्वमा सगुनका रूपमा प्रयोग हुने भएकाले अली बढी बिक्री हुन्छ,’ ढेवाजुले भने, ‘झिलिंगा अब नेवारी सिन्किमरी मात्र रहेन । सबै जातिको साझा खाजाको परिकार बन्यो ।’

लामो समय झिंलिगा व्यवसायमा बिताएका मेहनत गर्न सके राम्रो सफलता पाइने उनको अनुभव छ । घरमै बसेर सहज तरिकाले उत्पादन र आम्दानी गर्न सकिने भएकाले यो व्यवसायमा लागेको ढेवाजुले सुनाए । ‘अहिले व्यवसायलाई छोरा बुहारीले निरन्तरता दिइरहेका छन् । हामी त बुढो भइयो,’ उनले भने ।

झिलिंगा अब नेवारी सिन्किमरी मात्र रहेन । सबै जातिको साझा खाजाको परिकार बन्यो ।

झिलिंगा रोटी बेचेर वार्षिक ३ लाखसम्म आम्दानी हुने मनिसा श्रेष्ठले जानकारी दिइन् । श्रेष्ठ ढेवाजुकी बुहारी हुन् । ८ वर्षदेखि पुख्र्यौली व्यवसायलाई उनले धानिरहेकी छन् ।

दसैं–तिहार जस्ता चाडपर्वमा झिलिंगाको माग अत्यधिक हुने श्रेष्ठले बताइन् । उनका अनुसार सिजनका बेला एक लाखदेखि डेढ लाखसम्म आम्दानी हुन्छ । अफ सिजनका बेला चार/पाँच महिनामा एक लाख कमाइ हुन्छ ।

‘तिहारमा अझ विशेष रूपमा झिलिंगाको प्रयोग बढी गरिन्छ । तर, आजभोलि झिलिंगा सबै समुदायले तिहारमा मात्र होइन, सबै समय प्रयोग गर्छन्,’ श्रेष्ठले भनिन्, विवाह, व्रतबन्ध, धार्मिक कार्य तथा खाजाको रुपमा पनि यसको प्रयोग बढ्न थालेको छ । गुरुङहरुले अर्घौमा, मुस्लिमले इदमा किन्न आउँछन् ।

त्यतिकै खाली बस्नुभन्दा यो व्यवसाय गरेर केही आम्दानी हुन्छ कि झिलिंगा बनाएर बेच्न थालेको बताउँदै यसबाट घरखर्च राम्रोसँग चलेको उनले उल्लेख गरिन् । साना व्यवसायीका लागि धेरै लागत पनि नलाग्ने, बिहान बेलुका फुर्सद निकाले पुग्ने श्रेष्ठको भनाइ छ ।

आफूले घरमा घरयासी प्रविधिबाट झिलिंगा बनाउने र वरपर नै खपत भएको उनी बताउँछिन् । सक्दासम्म व्यवसायलाई निरन्तरता दिने उनको सोच छ । ‘झिलिंगा दिनमा चार सय बनाउन सकिन्छ तर त्यसलाई सुकाएर प्याक गर्दा तीन दिनसम्म लाग्छ,’ श्रेष्ठले भनिन्, ‘झिलिंगा १५ रुपैयाँ गोटादेखि ७० रुपैयाँ गोटासम्म पर्छ । बिक्रीको कुनै समस्या छैन । झिलिंगा घरबाटै ग्राहकले लैजान्छन् ।’

सबै महिला आत्मनिर्भर हुनुपर्ने उनको बुझाइ छ । सकेको र जानेको कामबाटै घर, व्यवहार चलाउन सकिने उनी भन्छिन् । व्यवसायलाई विस्तार गर्ने योजना रहे पनि नसकेको उनको गुनासो छ ।

उत्पादनमा वृद्धि गरेर विदेश निर्यात गर्ने उनको योजना छ । जसका लागि स्थानीय तहले व्यवस्था मिलाइदिनुपर्ने श्रेष्ठको माग छ । पानी पर्दा झिलिंगा नसुकेर बिग्रेर कति पटक नोक्सानी व्यहोर्नु परेको उनले सुनाइन् । झिलिंगा बनाउने मेसिन वडा कार्यालयले अनुदानमा उपलब्ध गराइदिए राहत पुग्ने मनिसाले समस्या व्यक्त गरिन् ।

‘घरयासी प्रविधिबाट बनाउँदा मेहनत बढी लाग्छ, उत्पादन कम हुन्छ, आम्दानी पनि कम हुन्छ । मेसिन किन्न सकेमा धेरै उत्पादनसँगै धेरै आम्दानि हुने थियो,’ उनले गुनासो पोखिन्, ‘मेसिनलाई ३/४ लाख रुपैयाँ पर्ने रहेछ । कसरी लगानि गर्न सक्नु त्यत्रो ?’

चामलको पीठोलाई ढिँडोजस्तो बनाई मेसिनमा राखेर पेलिन्छ । पेल्दा निस्कने चाउचाउका जस्ता त्यान्द्रालाई सालको पातमा कलात्मक रूपमा सजाई घाममा सुकाइन्छ । आवश्यकता अनुसार रंग पनि प्रयोग गरिन्छ । सुकाएपछि यो तयार हुन्छ । त्यसलाई तेलमा फुराएर खाइन्छ ।