पोखरा । लेकसिटी कलेज एन्ड रिसर्च सेन्टर अन्तर्गतको समाज विज्ञान केन्द्रले गण्डकी प्रदेशमा विपद व्यवस्थापन र जोखिम न्यूनीकरणका सवालमा शनिबार पोखरामा कचहरी गरेको छ । केन्द्रले मासिकरुपमा समसामयिक विषयमा कचहरी चलाउँदै आएको छ । कार्यक्रममा खानी तथा भूगर्भ विभागका पूर्व महानिर्देशक डा. सोमनाथ सापकोटाले कार्यपत्र प्रस्तुत गरे ।

बाढीपहिरोजस्ता विपदलाई रोक्न नसकिने भएर पनि बेलैमा सचेत हुने हो भने क्षतिबाट जोगिन सकिने उनको भनाइ थियो । बर्खायामको ४ महिना नेपालमा बाढीपहिरोको उच्च जोखिम रहन्छ । झण्डै ६ हजारभन्दा बढी खोलानाला भएको हाम्रो मुलकमा पहाडमा बाढी पहिरो जाँदा तराईमा डुबानको समस्या हुन्छ ।

कजोर चट्टानबाट बनेको पहाड र त्यसको छेउछाउमा बसेका बस्ती पहिरोको उच्च जोखिममा छन् । यसैगरी खोला किनार, भिरालो र कमजोर जमिनमा बस्ती विकास गर्ने र बिना अध्ययन मोटरबाटो बिस्तारले पछिल्लो समयमा पहिरोको घटना बढेको उनको भनाइ थियो । हालै चितवनको सिमलतालमा भएको घटनादेखि पोहोर मेलाम्चीमा बाढी जानुमा अनियन्त्रित ?पमा खनिएको बाटोकै कारण थियो । यसैगरी बाटो खन्दा र अन्य विकासे काम गर्दा उत्पादित ढुंगामाटोको व्यवस्थापन उचित समयमा गर्न नसक्दा अनुमान नै गर्न नसकिने खालका घटना हुन थालेको उनको भनाइ थियो ।

नेपालको कानुनले विपद व्यवस्थापनमा स्थानीय तहलाई बढी अधिकार दिएको छ । तर अहिले देखिएका विपदका घटना स्थानीय तहको क्षमताभन्दा बाहिरका छन् । विपद हुनै नदिन र भइसकेपछि उद्दार, राहत र व्यवस्थापनमा ३ तहका सरकारबीच उचित समन्वय हुन नसकेको दृष्टान्त उनले दिए । बर्खा लाग्छ, पहिरो जान्छ भन्ने थाहा पाउँदा पाउँदै पनि जिम्मेवारीबाट पन्छिने प्रवृत्तिका कारण क्षति बढी हुने गरेको पाइएको उनको भनाइ थियो । सुरक्षित स्थानको खोजी गरी बस्ती स्थानान्तरण गर्नेदेखि विपद व्यवस्थापनका बारेमा विद्यालयस्तरको पाठ्यक्रम नै बनाउन उनले सुझाव दिएका छन् ।

बर्खा लाग्छ, पहिरो जान्छ भन्ने थाहा पाउँदा पाउँदै पनि जिम्मेवारीबाट पन्छिने प्रवृत्तिका कारण क्षति बढी हुने गरेको

Advertisement

कार्यक्रममा पृथ्वीनारायण क्याम्पस भूगोल विभागका उपप्राध्यापक खगेन्द्र पौडेलले सेती नदी कोरिडोरको खतरा स्थानमा १ हजार २ सय ५० घरटहरा रहेको र त्यहाँ बस्ने करिब ४ हजार ५ सय जना उच्च जोखिममा रहेको तथ्यांक प्रस्तुत गरे । पोखराको बस्ती विकास कमजोर संरचनामा भएकाले महानगरले यसतर्फ विशेष चासो देखाउनुपर्ने उनको भनाइ थियो ।
पृना क्याम्पसका पूर्व प्रमुख गेहेन्द्रेश्वर कोइरालाले वडास्तरबाटै सचेतना र व्यवस्थापनका बारेमा पहल थाल्न सुझाव दिए । वातावरणविद् डा अनिल सुवेदीले बाढी पहिरो नेपालका लागि वार्षिक कार्यक्रमजस्तै भएको भन्दै यसतर्फ बेलैमा सचेत हुनुपर्ने बताए । नेपाल इन्जिनियरिङ एसोसिएसन गण्डकी अध्यक्ष बिजेन्द्र केसीले जिम्मेवार निकायले संवेदनशील भएका काम नगरेकै कारण बढी क्षति हुने गरेको तर्क राखे ।

नेपाली सेनाको पश्चिम पृतना हेडक्वाटरका विपद व्यवस्थापन फोकल पर्सन प्रमुख सेनानी विक्रमदेव गिरीले सुरक्षाकर्मीले विपद पूर्वभन्दा पनि विपद भइसकेपछि खोज, उद्दार, राहत र व्यवस्थापनमा खटिने गरेको बताए । पृतना र मातहतका कार्यालयमा विपद व्यवस्थापनका लागि अलग्गै सेल हुने भए पनि परेका बखत सबैजना खटिने गरेको उनको भनाइ थियो । सम्भावित क्षतिको आँकलन बारेमा धेरै निकायसँग फरक फरक तथ्यांक हुने गरेको भन्दै अझै पनि विपदपछिका कामका लागि समन्वयको अभाव महसुस हुने गरेको प्रमुख सेनानी गिरीले बताए ।

पोखरा महानगरपालिका विपद व्यवस्थापन फोकल पर्सन सुरेन्द्र शर्माले आफ्नो बुता अनुसार महानगरले विपदपूर्व र विपद भइसकेपछि गर्नुपर्ने सबै कार्यह? गर्दै आएको भनाइ राखे । पोखरा महानगर भित्रै यो वर्ष बाढी पहिरोका कारण धेरैले ज्यान गुमाएको उनले बताए । ज्यान गुमाउने मध्ये धेरैजना पर्ती र कमजोर जग्गामा घर बनाएर बसेकाह? रहेको भन्दै थोरै मात्र सचेतना अपनाउने हो भने धेरै जनाको ज्यान जोगाउन सकिने अनुभव उनले सुनाए । महानगरले सक्दो काम गरे पनि कतिपय अवस्गामा कमजोरी पनि भएको हुनसक्ने भन्दै आगामी दिनमा कमजोरी सच्याउँदै जाने प्रतिबद्धता उनले जनाए । सहरी क्षेत्रमा घरवारविहीनलाई पुनस्र्थापनाका लागि निकै ठूलो चुनौती रहेको भन्दै उनले यसका लागि केन्द्रैदेखि नीति प्रष्ट हुनेपर्ने बताए ।

गण्डकी प्रदेश प्रहरी कार्यालयका प्रहरी निरीक्षक युवराजजंग कार्कीले यो बर्खामा मात्रै गण्डकीमा बाढी पहिरोमा ५५ जनाले ज्यान गुमाएको र ३( जना घाइते भएको तथ्यांक पेस गरे । ५० घर पूर्ण?पमा क्षति भएकामा प्रदेशभर २ सय ४४ घर उच्च जोखिममा रहेको कार्कीले बताए । प्रदेश मातहतका सबै युनिटहरुमा विपद व्यवस्थापनका लागि तालिमप्राप्त जनशक्ति तैनाथ रहेको पनि उनले सुनाए । सशस्त्र प्रहरी बल मुक्तिनाथ बाहिनीमा डिएसपी मोहनजंग कार्कीले बाहिनी, गण र गुल्मह?मा गोताखोरसहित तालिमप्राप्त जनशक्ति २४ सै घन्टा तैनाथ रहेको जानकारी गराए ।

कार्यक्रममा विपद व्यवस्थापन सञ्जालका संयोजक हरिबन्धु अर्यालले विपद अगाडिको तयारी नगरेकै कारण समस्या निम्तिने गरेको अनुभव सुनाए । उनले भने,‘उद्दार र राहतको तयारी गरेर बसिन्छ, समुदायलाई नै सजग गराउनुपर्नेमा हामीले त्यसो गर्न सकिरहेका छैनौं ।’ कामका लागि नेपालमा ऐन, नियमको खाँचो नभएको तर समन्वय र इच्छाशक्तिमात्र नपुगेको उनको भनाइ थियो ।

लेकसिटी कलेज एण्ड रिसर्च सेन्टरका अध्यक्ष प्राडा विश्वकल्याण पराजुलीले परम्परागत सामाजिक मूल्य मान्यता कमजोर हुँदै गएको अहिलेको अवस्थामा समाजलाई नै सक्रिय बनाएर विपद रोक्न र क्षति कम गर्न सकिने भनाइ राखे । उक्त अवसरमा सिविनका शंकर नेपाली, पृना क्याम्पसका विद्यार्थी लक्ष्मण शर्मा, उपप्राध्यापक डा. रामचन्द्र बराल, उपेन्द्र पौडेल, नेपाल स्काउटका विजय पौडेलले जिज्ञाशा र सुझाव राखेका थिए ।

केन्द्रका अध्यक्ष डा. ठानबहादुर क्षत्रीको सभापतित्वमा भएको कार्यक्रम संयोजन उपेन्द्रप्रसाद पौडेलले गरेका थिए । कार्यक्रममा वक्ताका लागि ५ र जिज्ञासा र भनाइ राख्नेका लागि २/२ मिनेट प्रदान गरिएको थियो । समयको महत्वलाई ख्याल गरेर यस्तो नियम बनाएको र सबैभन्दा पहिला कार्यक्रममा आउने व्यक्तिलाई प्रमुख अतिथि बनाउने नियम केन्द्रको रहेको संयोजक पौडेलको भनाइ थियो । पृथ्वीनारायण क्याम्पस भूगोल विभागका उपप्राध्यापक लक्ष्मण अधिकारी कार्यक्रमको प्रमुख अतिथि बने । उनले भनाइसहित कार्यक्रमको समापन गरे ।

पोखराको लेकसिटी कलेज एन्ड रिसर्च सेन्टर मातहत समाज विज्ञान केन्द्र सञ्चालित छ । कलेजले आम्दानीको केही हिस्सा अनुसन्धानमा खर्चिंदै आएको छ । समाज विज्ञान केन्द्रका संरक्षक प्राडा विश्वकल्याण पराजुलीले केन्द्रले १० वर्षदेखि समसायिक विषयमा नियमित ?पमा छलफल गर्दै आएको र आगामी दिनमा समेत निरन्तरता दिइने जानकारी दिए ।