काठमाडौं । लेखक छुदेन काविमोको दोस्रो उपन्यास ‘उरमाल’ लोकार्पण गरिएको छ । काठमाडौंको प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा शनिबार आयोजित विशेष कार्यक्रममा मानवशास्त्री सुरेश ढकाल एवम् लेखक छुदेनले संयुक्त रूपमा पुस्तक लोकार्पण गरे ।
लोकार्पण कार्यक्रममा लेखक छुदेनसँग मानवशास्त्री ढकालले संवादसमेत गरे । संवादमा मानवशास्त्री ढकालले ‘उरमाल’ उपन्यासले चिया उमार्नेहरू कथा अर्थात् चिया टिप्ने श्रमिकहरूको जीवनका दुःख र सङ्घर्षको कथा पस्किएको जनाए । ‘मैले प्रत्येक दिन दुईतीन कप चिया पिउँछु, यस अर्थमा म चियाको पारखी हुँ भन्न मिल्ला । यसरी वर्षमा हजार कप चिया पिइरहे पनि मैले कहिल्यै चिया उमार्नेहरूबारे सोचेको रहेनछु । ‘उरमाल’ पढेपछि भने मलाई यसले झस्कायो,’ उनले भने ।

धेरैका आँखामा नपरेको तर लेखिनुपर्ने विषयलाई लेखक छुदेनले उपन्यासमा ल्याएको ढकालले जनाए । ‘तसर्थ यस दृष्टिले उहाँलाई धन्यवाद अनि यति सुन्दर उपन्यास नेपाली साहित्यलाई दिएकामा बधाई पनि,’ उनले भने ।

‘उरमाल’मा आफूले चिया श्रमिकहरूका सुस्केराको कथालाई समेटेको लेखक छुदेन काविमाले बताए । ‘जसका सङ्घर्ष त हजारौं छन् तर चैन थोरै पनि छैन । सपना त लाखौं छन् । तर सुख अलिकति पनि छैन । जहिल्यै दुःखको कथालाई छातीमा टाँसेर हिँड्ने कमानेहरूको जीवनको पीडालाई नै मैले उपन्यासमार्फत देखाउने कोसिस गरेको छु ।’

‘उरमाल’भित्र धेरै कथा छन् । तीमध्ये केही कथा दशकअघिका छन् । केही कथा ब्रिटिसकालीन समयका छन् । र केही कथा लोककथाबाट सापटी लिइएका पनि छन्, जसलाई बटुल्न डुवर्सका धेरैले आफूलार्ई साथ र सहयोग दिएको उनको भनाइ छ ।

चियाको बोटमा सुन फल्छ रे भन्ने सपना देखाएर पुस्तौंदेखि गरिरहेको शोषणको कथा पनि ‘उरमाल’ रहेको लेखक काविमाले जनाए । ‘र ती तमाम श्रमिकहरूको जीवन व्यथा हो, जसले उमारेको चियाले संसारका धेरैजसो मान्छेको दिनको सुरmवात गरिदिन्छ,’ उनले भने ।

छुदेनको पहिलो उपन्यास ‘फातसुङ’ अङ्ग्रेजीमा अनुवाद गरेका प्रकाशक फाइनप्रिन्टका अजित बरालले ‘उरमाल’ को कथा भन्ने तरिका फरक रहेको बताए । ‘उरमाल’को पाण्डुलिपि पढेपछि उत्साहित हुँदै छुदेनलाई मैले भनेको थिएँ— ‘उरमाल’ ‘फातसुङ’भन्दा बलियो बनेको छ । तपाईंलाई बधाई । यसको फराकिलो क्यानभास, गहिरो विषयवस्तु, भाषिक मिठास र प्रस्तुतिले ‘उरमाल’लाई वर्षौंसम्म पढिने पुस्तकका रुपमा स्थापित गर्नेछ,’ बरालले भने । नेपाली साहित्यका लालगि ‘उरमाल’ एउटा विशिष्ट उपलब्धि रहेको उनको भनाइ छ ।
के छ ‘उरमाल’मा ?
‘उरमाल’ झर्रा आदिवासी कथा हो । चियाको बोटसँग माया साटेर पुस्तौंदेखि धरमराइरहन विवश श्रमिकहरूको उच्छ्वासको कथा हो । खासमा यो ती कमानेहरूको सुस्केराहरूको कथा हो, जसका सङ्घर्ष त हजार छन् । तर जिन्दगीमा चैन थोरै पनि छैन । सपना त लाखौं छन् । तर सुख अलिकति पनि छैन ।
‘उरमाल’भित्र थुप्रै पात्र छन् । र छन्, तिनका आआफ्ना कथा र व्यथा, जसलाई उपन्यासमा यसरी उनिएको छ, जसरी मालामा फूलका थुङ्गा उनिन्छ । यी पात्रका कथाभित्र पनि अनेक कथा छन्, जो आफैंमा पूर्ण छन् । यीमध्ये केही कथा दशकअघिका छन् । केही ब्रिटिसकालीन समयका छन् । केही लोककथाबाट सापटी लिइएका छन् । यी कथामार्फत लेखकले चिया कमान र त्यहाँ हुने शोषणको अलिखित इतिहास भनेका छन् ।

कथा कोलाज झैं लाग्ने यो महत्त्वाकांक्षी उपन्यास हो । यसको गहिराइ, विस्तार, शिल्प र काव्यिक लयले तपाईंलाई चकित पार्नेछ । यो पुस्तक फाइनप्रिन्टले प्रकाशन गरेको हो ।

को हुन् छुदेन ?
भारतको कालेबुङमा जन्मिएका छुदेन काविमो नेपालीभाषी आख्यानकार हुन् । उनको कथासङ्ग्रह १९८६ ले सन् २०१८ को युवा साहित्य अकादमी पुरस्कार पाएको छ । उनको पहिलो उपन्यास ‘फातसुङ’ अङ्ग्रेजी, बाङ्ला, सिन्धी र हिन्दी भाषामा समेत अनूदित छ । नेपाल, भारत र बेलायतबाट प्रकाशित अङ्ग्रेजी संस्करण ‘सङ अफ द स्वयल’ भारतको प्रतिष्ठित जेसिबी पुरस्कार २०२२ का लागि सर्टलिस्ट भएको थियो ।