पोखरा ! मेरो प्रिय सहर, जहाँ हिमालको छायाँमा जीवनको सहजता पाइन्छ । जहाँ बेगनास फेवा र रुपाको पानीमा मायाको शीततता पाइन्छ । त्यहीँबाट पहिलो पटक सिधै चीनको छेन्दु यात्राको अवसर मिल्दा मनमा अपार उत्साह र कौतुहलता हुने नै भयो । नेपालको प्रकृतिक सौन्दर्यमा रमाइरहेकी ममा चीनको सहर कसरी विकसित हुन सकेको होला भन्ने जिज्ञाशा थियो, भने उत्सुकता उस्तै ।

पोखराबाट काठमाडौं हुँदै सिधै छेन्दु जाने उडानका बारेमा सुनेको मैले पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनिसकेपछिको सिधै पोखराबाट पहिलो व्यावसायिक अन्तर्राष्ट्रिय उडान चीनको छेन्दु सहर जाने यात्री पनि, साक्षी पनि बन्न पुगे । जब विमानले भुइँ छाड्यो पर्यटन व्यवसायीका आशा र भरोसाका तालीले जहाज भित्रको माहोल एकै छिन फरक बनाइदियो ।

केही मिनेटमै विमान बादलहरू चिरेर माथि पुग्यो र मेरो अगाडि एकदम स्वच्छ आकाशमुनि हिमालहरूको अन्तहीन श्रृंखला फैलिएको देखियो । सेतै हिउँले ढाकिएका चुचुराहरू, सूर्यका किरणले झलमल गरिरहेका पहाडहरू, अनि उचाइमा रहेको दृश्य कुनै परिकल्पनाभन्दा पनि अतिनै सुन्दर थियो । सबभन्दा पहिले, जसमा माछाको पुच्छरजस्तो आकार स्पष्ट भएको माछापुच्छ्रे हिमाल थियो । त्यसपछि, अन्नपूर्ण, मनास्लु, धौलागिरी, र ल्होत्से हिमालहरू एकपछि अर्को गर्दै देखिन थाले । जब विमान अझ उचाइमा पुग्यो, सगरमाथाको चुचुरो पनि देखियो, जसले मन नै थाम्न गाह्रो बनायो । त्यहाँ न कुनै सहरको कोलाहल थियो, न कुनै मानवीय गतिविधि । केवल सेताम्य हिमालहरू, निलो आकाश र हावा बहने शान्त अनुभूति ।

करिब साढे २ घन्टाको उडानपछि जब विमान छेन्दुको विशाल अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा अवतरण गर्‍यो, त्यहाँको सुव्यवस्थित वातावरण र आधुनिक पूर्वाधारले मनमा उत्सुकता बढायो । अध्यागमन प्रक्रियाबाट बाहिर निस्कँदै गर्दा, एक अत्याधुनिक सहरको झलक देख्न थालें । सफा सडक, हरियाली, र गगनचुम्बी भवनहरूले अर्को अनुभूति भयो ।

छेन्दु पुग्दा पहिलो अनुभूति नै चकित पार्ने खालको थियो । फराकिलो सडक, द्रुतगतिको सार्वजनिक यातायात, हरियाली पार्कहरू र विशाल गगनचुम्बी भवनहरूले सहरलाई विशेष बनाएका थिए । पोखराको तुलनामा यस्तो विकास देख्दा मनमा अनायास प्रश्न उठ्यो— ‘के हाम्रो सहर पनि कहिल्यै यस्तै आधुनिक बन्न सक्ला ?

छेन्दु मात्र विकासले भरिएको सहर होइन, यसका जरा संस्कृतिमा गहिरोसँग गाडिएका छन् । पुरानो चिनियाँ वास्तुकलादेखि अत्याधुनिक प्रविधिसम्मको समिश्रण त्यहाँ देख्न सकिन्थ्यो । खाजा खान स्थानीय रेष्टुरेन्ट गएका बेला परम्परागत सिचुआन खानाको स्वाद चाख्ने अवसर मिल्यो । मसलेदार र तिखो स्वादले मेरो नेपाली जिब्रोलाई नौलो अनुभूति दिलायो नै छेन्दुको मेट्रो रेल सेवा, ट्राफिक व्यवस्थापन, स्मार्ट सिटी प्रणाली, अनि सफाइ अभियानले निकै प्रभावित बनायो । पोखरामा सार्वजनिक यातायातको समस्या छ, तर छेन्दुमा केही मिनेटमै अत्याधुनिक मेट्रो ट्रेन पाइन्थ्यो। सहरको योजनाबद्ध विस्तार देख्दा नेपालको विकासको सम्भावना र चुनौतीहरू मनमा खेल्न थाले ।

छेन्दुका मुख्य आकर्षणमध्ये पाण्डा रिजर्भ (Chengdu Research Base of Giant Panda Breeding) अविस्मरणीय रह्यो । पाण्डाहरुलाई नजिकबाट हेर्ने मौका पाउँदा मन झनै उत्साहित भयो ।

चीनको यात्रा गर्दा धेरै मानिसहरू छेन्दु, बेइजिङ, वा सांघाइलाई प्राथमिकता दिन्छन् तर हामीले हाम्रो यात्रालाई छेन्दुको बसाइपछि सिचुआन प्रान्तकै अर्को सुन्दर सहर, लुझाउतर्फ मोड्यौं । यो सहर ‘चीनको वाइन सिटी’ वा रक्सीको सहर भनेर चिनिँदो रहेछ । यो सहरमा चीनकै सबैभन्दा पुरानो मदिरा उत्पादन केन्द्र छ यहाँ मदिरा कसरी बनाइन्छ भन्ने देखाउने संग्राहलय छ भने सयौं वर्ष पुराना भट्टीहरू छन । यो देख्दा आफैसँग प्रतिप्रश्न गरें किन हामीले हाम्रो स्थानीय उत्पादनलाई ब्रान्डिङ गर्न सकेनौ ?

लुझाउ एउटा नदी किनारमा बसाइएका सहरहरू मध्येको एक सहर रहेछ । याङजी नदी र तुओ नदी यहाँको जीवन र व्यापारका आधार हुन् । साँझपख नदी किनारमा हिँड्दा चिल्लो सडक, बत्तीहरूले झलमल्ल पारिएको पुल र पानीमा टल्किरहेका रंगीन झिलिमिली देखेर एकछिन हराइएझैं लाग्यो । रातको समयमा यहाँको दृश्य अविश्वसनीय लाग्छ । नदीमा परावर्तित पुलका बत्तीहरूले रोमाञ्चक वातावरणमा डुब्न थालें म ।

छेन्दु यात्राले मलाई आधुनिक सहरको परिभाषा मात्र बुझाएन, बरु पोखरालाई कसरी अझ व्यवस्थित बनाउन सकिन्छ भन्ने सोच्न बाध्य बनायो

साच्चिकै लुझाउ आधुनिक विकास र परम्परालाई सँगै लिएर अघि बढेको सहर जहाँ यातायात व्यवस्थापन, सफाइ, नदी किनारको सुन्दरताले पोखराको फेवाताल क्षेत्रको सम्भावनाबारे सोच्न बाध्य बनायो । यदि हामीले पनि योजनाबद्ध रूपमा पूर्वाधार र पर्यटन क्षेत्र सुधार्न सक्यौं भने, पोखराले पनि लुझाउजस्तै आफ्नै मौलिक पहिचान कायम राख्दै विश्वव्यापी रूपमा विकास गर्न सक्छौ कि ?

लुझाउको सुन्दरतामा रुझ्दै चीनकै सबैभन्दा ठूलो महानगरमध्ये एक सहर जुन आफ्नो भौगोलिक बनावट, औद्योगिक विकास, मसलेदार खाना, र जीवनशैलीका लागि प्रसिद्ध सहर छोङ्छिङ पुग्याैं । पोखराको जस्तै पहाडी भूगोल भएको यो सहर, गगनचुम्बी भवनहरूले भरिएको यहाँका अग्ला भवनहरू, उकालो–ओरालो सडक, नदी किनारको सुन्दरता हेर्दा एकैचोटि आधुनिकता र प्रकृतिको संयोजन झल्किन्थ्यो ।

यो सहर याङजी र जियालिङ नदीहरूको संगममा बसेको छ । धेरै ठाउँहरू उकालो–ओरालो छन्, जसका कारण यसलाई ‘माउन्टेन सिटी’ पनि भनिन्छ । सहरभरि केबल कार, मोनोरेल, र नदी पार गर्ने फेरीहरू छन्, जसले आवतजावत सहज पनि बनाएको छ ।

छोङछिङ यात्राले सिकाएको मुख्य कुरा भनेको कठिन भूगोलमा पनि कसरी आधुनिक पूर्वाधार विकास गर्न सकिन्छ भन्ने हो । पोखराको पहाडी भूगोललाई पनि सही योजनासँग उपयोग गरेमा, यहाँजस्तै व्यवस्थित यातायात र पर्यटन पूर्वाधार बनाउन सकिन्छ । छोङछिङ साँच्चै आधुनिक चीनको गतिशीलताको प्रतिनिधित्व गर्ने सहर हो । यो यात्रा केवल घुमफिर मात्र होइन, विकासको दृष्टिकोणबाट सिक्ने अवसर पनि बन्यो ।

सिचुवान प्रान्तका सहरहरुका सुन्दरता हेर्दा नेपालमा पनि यसको सम्भावना छ है भन्ने लाग्यो । विशेषगरी पोखरा, काठमाडौँ, चितवन, लुम्बिनीजस्ता पर्यटकीय क्षेत्रहरू सौन्दर्यीकरण पर्खेर बसिरहेका छन् । ती ठाउँहरूलाई व्यवस्थित बनाउन सके, नेपालमा पर्यटन झन् फस्टाउने छ । सुन्दरता केवल सौन्दर्यको लागि मात्र होइन, समग्र विकासको लागि आवश्यक छ भनेर चीनको ती सुन्दर सहरहरुले सिकाए । सुन्दर, हरियालीयुक्त, सफा, र व्यवस्थित क्षेत्रहरूले आर्थिक, पर्यावरणीय, र सामाजिक रूपमा सकारात्मक प्रभाव पार्छन् । यसका लागि स्थानीय सरकार, समुदाय, र नागरिक सबैले हातेमालो गर्नुपर्छ ।

घुमाइ सिकाइ पनि हो । भ्रमणले सिकाएको मुख्य कुरा भनेको योजना, प्रविधि, र व्यवस्थापनको सही संयोजनले दिगो विकास सम्भव बनाउने हो । पोखरालाई आधुनिक, व्यवस्थित, र पर्यटनमैत्री सहरका रूपमा विकास गर्न चीनको सफल मोडेलहरूबाट प्रेरणा लिँदै स्थानीय आवश्यकता अनुसार परिमार्जन गर्न सकिन्छ । यदि चीनले केही दशकमा उल्लेखनीय प्रगति गर्न सक्छ भने, पोखराले पनि दिगो विकासका लागि रणनीतिक योजना अवलम्बन गर्न सक्छ।

त्यहाँको वातावरण देखेर पोखराको समग्र विकास र सांस्कृतिक आदानप्रदान, व्यापारिक नेटवर्क विस्तार, पर्यावरणीय व्यवस्थापन, र स्थानीय व्यवसायको प्रवद्र्धन जस्ता पहलहरू गर्न सकिन्छ । यी सबै कदमहरूले पोखरालाई स्मार्ट, हरियाली, र आर्थिक दृष्टिले सशक्त बनाउने दिशामा मद्दत पुर्‍याउँछन् ।

छेन्दु यात्राले मलाई आधुनिक सहरको परिभाषा मात्र बुझाएन, बरु पोखरालाई कसरी अझ व्यवस्थित बनाउन सकिन्छ भन्ने सोच्न बाध्य बनायो । पर्यटन, प्रविधि, पूर्वाधार र योजना मिलाएर कसरी सहरको विकास गर्न सकिन्छ भन्ने राम्रो उदाहरण हामीले हेरेका सहर छेन्दु, लुझाउ र छोङ्छिङले प्रस्तुत गरेको छ ।

हरेक यात्राको सुरुआत एउटा उत्साह, आशा र नयाँ सम्भावनाहरू बोकेर गरिन्छ । यस यात्रामा पनि उस्तै भावना सँगालेर अघि बढियो, अनुभवहरू सँगालिए, सिकाइहरू भए, र सम्वन्धहरू अझ बलिया बने ।

यात्राको क्रममा देखिएको विकास, व्यवस्थापन र समृद्धिले सम्भावनाको ढोका खोलेको अनुभूति भयो। कुनै पनि देश वा सहरको सफलताको पछाडि रहेको दृढ इच्छा, सही योजना र अनुशासन हामीले प्रत्यक्ष देख्यौं । भाषा, संस्कृति र रहनसहन फरक भए पनि मन त उस्तै रहेछ । चिनियाँ भाषा बुझ्न गाह्रो पर्‍यो, खानपान र लवाइखुवाइ फरक देखिए पनि जब इसारामै भए पनि मानिसहरूसँग संवाद हुन थाल्यो, तब अनुभूति भयो चिनियाँ मन पनि नेपाली मनजस्तै सरल, सहयोगी, र आत्मीय रहेछ ।
सडकमा भेटिएका मानिसहरु हाँसेर अभिवादन गर्थे, पोखराका गल्लीमा रमाउने नेपालीहरू जस्तै, त्यहाँका झलमल्ल बाटोमा पनि मानिसहरू आ–आफ्ना सपनाहरू लिएर हिँडिरहेका थिए । सपना फरक थिए होलान्, तर सपनाहरू पूरा गर्ने संघर्ष भने मलाई उस्तै उस्तै लाग्यो ।

पक्कै पनि यो यात्राको अन्त्य होइन यो नयाँ सुरुवात हो । आशा छ, विश्वास छ, कि सिकाइहरू व्यर्थ जाने छैनन्, प्रयासहरू निरन्तर हुनेछन् र हामीले देखेको उन्नति, समृद्धि, अनि व्यवस्थापनलाई आफ्नै भूमिमा कार्यान्वयन गर्न सक्नेछौं । सँगसँगै त्यहाँ पुगेर अनुभव बटुलेर आएका पोखरेली व्यवसायीहरुले पनि धेरै कुरा मनन् गर्न जरुरी छ । यात्रा केवल घुमफिर मात्र होइन, सिकाइ र प्रतिबद्धताको अवसर पनि हो । अब हामीले देखेका उत्कृष्ट अभ्यासहरूलाई नेपालमा कार्यान्वयन गर्ने संकल्प गर्नुपर्छ । व्यावसायिक नीतिहरू सुधार्दै, नवीनतम प्रविधि अपनाउँदै, र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य बढाउँदै नेपाललाई समृद्ध बनाउने प्रतिबद्धता सबै व्यावसायिक निकायहरूले लिनुपर्छ ।

नेपाल सुन्दर छ, नेपाल सम्भावनाले भरिएको छ । हाम्रो देश नराम्रो होइन, तर सम्बन्धित निकायको बेवास्ता, सही रणनीतिको कमी र दीर्घकालीन सोचको अभाव हाम्रो प्रगतिको गतिलाई रोकिरहेको हो कि ? यस यात्राबाट सिकेको पाठ यही हो परिवर्तन सम्भव छ, तर त्यसका लागि दृढ संकल्प, पारदर्शिता र दिगो कार्यान्वयन आवश्यक छ ।

परिवर्तन सम्भव छ भन्ने आत्मविश्वास जगाउँदै फेरि त्यही मनमोहक सेताम्य हिमालका दृश्यहरुलाई आँखामा कैद गर्दै आफ्नै माटोमा फर्कियौं । जब हाम्रो विमानले पोखराको माटो छोयो विमानभित्र उत्साह र आशाका तालीहरू गुञ्जिए ।