प्रतीक्षा आले /गोरखा

अचेल किसानलाई माना रोपेर मुरी उब्जाउने चटारो छ । कोही धान रोपाइँमा व्यस्त छन्, कोही कोदो गोड्दै छन् त कोही मकै भित्र्याउँदै । तर, गोरखा नगरपालिका–११, तेह्रकिलो बजारभन्दा दुई कान्ला तलको सानो टहरोमा बस्ने ५५ वर्षीय चेतबहादुर कुसुन्डालाई भने न रोपाइँको ध्याउन्न छ, न त बारीमा मकै सुक्ला भन्ने पीर । उनको दैनिकी आफूजस्तै दिनरात श्रम गरेर खाने दौँतरीसँगै बित्छ ।

लोपोन्मुख भनेर चिनिने कुसुन्डा जातिको गोरखामा एउटा मात्रै घर छ, चेतबहादुरको । छिमेकीले दिएको तीन आना जग्गामा सरकारले बनाइदिएको एकपाखे घरमा उनी आफ्ना दुई छोरा, बुहारी र नातिनातिनीसँग बस्छन् । उनको सम्पत्तिको नाममा त्यही घरले चर्चेको जमिनबाहेक केही छैन ।

‘योभन्दा बाहेक टेक्ने जग्गा पनि छैन । सम्पत्ति भने पनि जे भने पनि यही अरूले दिएको जग्गा हो’, चेतबहादुर भन्छन्, ‘यसैमा सरकारले बनाइदिएको सानो घर र दुईचारवटा कुखुरा छन् । कुखुरा पनि थुनेर पाल्छौँ, नत्र अरूको जग्गामा गइहाल्छन् ।’

राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार नेपालमा कुसुन्डा समुदायको जनसंख्या २५६ मात्रै छ, जसमा चेतबहादुरको आठ सदस्यीय परिवार पनि पर्छ । उनको परिवार विगत ४५ वर्षदेखि यही क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आएको हो । विसं २०३८ मा ११ वर्षको छँदा आमा सुमित्रा वनकिरानी कुसुन्डासँग पालुङटारको खोप्लाङबाट झिटीझाम्टो बोकेर तेह्रकिलो आएको उनलाई हिजै जस्तो लाग्छ ।

‘१० वर्षको हुँदा बा बिते, भोकले लखतरान हुँदै जुठो बारेको याद छ’, उनी आफ्नो कष्टकर विगत सम्झिन्छन्, ‘बा’को काजकिरिया सकेपछि आमाले खोप्लाङमा भएको झिटी आठ हजारमा बेचेर यहाँ आएका हौँ । यहाँ पनि बिरालोले बच्चा सारेजस्तो, कहिले यता, कहिले उता । सायद यो तेह्रकिलो बजारमा हामी नबसेको घरै छैन ।’

चेतबहादुर २०-२२ वर्षको उमेरमा कमला घर्तीसँग बिहे बन्धनमा बाँधिए । उनका दुई छोरा र एक छोरी छन्, तर कसैले पनि ४-५ कक्षाभन्दा माथि पढेनन् । जेठो छोरा अनिल ड्राइभर छन् भने कान्छो छोरा अशोक वैदेशिक रोजगारीमा छन् । श्रीमतीको चार वर्षअघि र आमाको गत चैतमा निधन भयो ।

विडम्बना, चेतबहादुरलाई आफ्नो कुसुन्डा भाषा, रीतिरिवाज वा वेशभूषाबारे केही पनि थाहा छैन । उनलाई १० वर्षको उमेरमा बितेका आफ्ना बुबा गनबहादुर कुसुन्डा को थिए र कहाँबाट आएका थिए भन्ने पनि जानकारी छैन । अन्यत्रका कुसुन्डा समुदायसँग उनको कुनै चिनजान वा आवतजावत छैन ।

‘अन्ततिरको कुसुन्डाहरूले त आफ्नै भाषा बोल्छन् रे भन्ने सुनेको छु । अब हामीलाई त केही थाहा छैन’, उनी भन्छन्, ‘बाउबाजेसँग संगत भएको भए पो आफ्नो जात, धर्म, संस्कृतिबारे केही थाहा हुन्थ्यो होला !’ उनीहरू दसैँ, तिहारजस्ता हिन्दु पर्वहरू नै मनाउँछन् र कुलपूजा गर्दा भाले चढाउँछन् । गोरखा दरबार संग्रहालयमा आफ्नो जातिको डमी देख्दा भने उनी खुसी हुन्छन् ।

सरकारले उनको आठ जनाको परिवारलाई प्रतिव्यक्ति मासिक चार हजार रुपैयाँका दरले सामाजिक सुरक्षा भत्ता दिँदै आएको छ । उनी बसिरहेको घर पनि जनता आवास कार्यक्रमअन्तर्गत बनेको हो । तर, यतिले मात्रै आफ्नो जातिको संरक्षण नहुने उनको चिन्ता छ । उनी सरकारले आफ्नो लोपोन्मुख जातिको उत्थान र संरक्षणका लागि विशेष कार्यक्रम ल्याओस् र उचित बासस्थानको व्यवस्था मिलाइदेओस् भन्ने आशामा छन् ।रासस