पोखरा ।
पोखरा ८ मा सिर्जनाचोकमा रहेको सिर्जना मिनी मार्केट जगन्नाथ शर्माका लागि जीवनको आधार थियो । किनकि उनको व्यवसाय त्यहाँ थियो । २०७२ देखि उनले त्यहाँ फलफूल पसल चलाउँदै आएका थिए । बिहान सबेरै पसल पुग्ने उनी दिनभरीको कमाइले घरखर्च चलाउँथे । तर भदौ २४ गते भएको आगलागीले उनको वर्षौँका श्रम र सपना खरानी बनाइदियो । जीवन चलाउने बाटो बन्द गरिदियो ।

१६ वर्षअघि संघर्षको बाटो समात्दै उनी स्याङ्जाबाट पोखरा आएका थिए । गाउँमा जीवन सजिलो थिएन । पसिना बगाएर गुजारा चलाउन थालेका शर्माले यही बजारमा संसार बसाएका थिए । ३० हजार मासिक भाडा तिरेर पसल चलाउँदै आएका शर्मा फलफूलको अफ सिजनले व्यवसाय मन्दीमा भएका बेला थप विपत्तमा परेका छन् ।

‘जीवन त्यही व्यवसायमा निर्भर थियो । रातिमा आगो लागेकाले निभाउन सकिएन । आगो लागेको थाहा पाउने बेलासम्म पसल खरानी भइसकेको थियो । खरानी टक्टक्याएर फेरि उठ्नेछौं,’ उनले पीडा पोखे, ‘हाम्रो गरिखाने माध्यम खरानी बने पनि ग्राहकसँगको सम्बन्ध अटुट छ । एक दशकदेखि हामीलाई खोज्दै आउने ग्राहक छन् । त्यसैले पसल फेरि खोल्नैपर्छ । मध्यम वर्गीय परिवार मिलेर सञ्चालन गरिएको बजार हो । गरिबको आँसु लाग्छ ।’

उनलाई अझै विश्वास छ, आगो आकस्मिक लागेको होइन । निराशाभन्दा बढी उनीभित्र फेरि उठ्ने आँट छ । शर्माको पसल खरानी भए, पनि आशा भने बाँकी छ । आगलागीबाट १२ लाखभन्दा बढी क्षति भएको उनले सुनाए ।

दैनिकी चलाउने जिम्मेवारी र २ छोरीको भविष्यको चिन्ताले उनलाई सताएको छ । उनको परिवारमा श्रीमती र छोरीसहित ४ जना छन् । ठूली छोरी ८ कक्षामा र सानी छोरी ६ मा पढ्छन् । जीविका धान्ने माध्यम नै खरानी बनेपछि छोरीहरुको पनि मलोबल घटेको जगन्नाथ सुनाउँछन् भनाइ छ । पसलको बिमा गरिएको भए पनि आगलागीबाट भएको क्षति कभर हुन्छ कि हुँदैन भन्ने निश्चित छैन ।

‘चोरी भएमा र सामानको मात्र बिमा गरिएकाले बिमाले सहयोग गर्छ/गर्दैन थाह छैन । आन्दोलनको नाम पारेर रिसइबी भएको मानिसले आगो लगाइदिएको हो । आगो लगाइएको हो भनेर घटनाको प्रकृति हेर्दै प्रस्ट हुन्छ,’ उनले शंका प्रकट गरे, ‘सोच्दै नसोचेको विपत्ति आइलाग्यो । आगो लाग्दा ठूलो क्षति व्यहोर्नुपर्‍यो ।’

स्याङ्जाका ४६ वर्षीय ढाकाराम सापकोटालाई पनि अहिले दिनरात एउटै चिन्ताले सताइरहेको छः अब परिवार कसरी पाल्ने ? वर्षाैं मेहनत गरी उभ्याएको उनको सिर्जना सापकोटा तरकारी तथा फलफूल पसल भदौ २४ को आगलागीमा खरानी भयो । पसलसँगै उनको भरोसा, आशा र भविष्यका कागजहरु समेत खरानी भए ।

१५६ स्टल रहेको मार्केट जल्दा ३ करोडभन्दा बढी नोक्सानी भएको अनुमान छ । निम्नवर्गीय व्यवसायीको रोजीरोजी गुमेको छ ।

६ वर्ष अरबको तातो मरुभूमिमा पसिना बगाएपछि उनी स्वदेश फर्किएका थिए । विदेशमा कमाएको अनुभव र थोरै पुँजीलाई आधार बनाएर उनले पोखरामा तरकारी पसल खोलेका थिए । ‘१० लाखभन्दा बढी क्षति भएको छ, आगोले पसल जल्यो तर त्यसभन्दा बढी मन जलेको छ । स्वदेशमै सजाएको सपनालाई आगोको लप्काले सक्यो । विदेशमा काम गर्न गाह्रो भयो, आफ्नै देशमै केही गर्छु भनेर फर्किएको थिएँ,’ उनी सम्झन्छन् ।

ढाकारामका २ छोरा छन् । उनी चाहन्नन्, छोराहरुले आफूले जस्तो परदेशको कठिन जीवन व्यहोर्नु परोस् । तर देशको अवस्था देख्दा रोक्न सक्ने आत्मविश्वास पनि छैन । ‘छोराहरू विदेश जान नपरोस् भन्ने चाहना छ, तर यहाँ भविष्य अन्धकार छ,’ उनले भने । ढाकारामको पसल आज छैन, तर उनको संघर्षको कथा भने अझै बाँकी छ । जीवन धान्ने आधार खरानी बने पनि, उनले उठ्ने आँट भने अझै गुमाएका छैनन् ।

चाडपर्वको मुखैमा विपत्ति आइलाग्दा अर्काे पीडा थपिएको छ । दसैं, तिहार कसरी मनाउने ? व्यापार नै घर खर्च चलाउने आधार भएकाले आम्दानी गुम्दा परिवारको खर्च, घरभाडा, छोराछोरीको पढाइ÷लेखाइ कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने समस्या परेको छ ।

अधिकारी खाजा घर पनि जलेर खरानीमा परिणत भयो । दिनको १८ घन्टा काम गरेर ठड्याएका थिए पोखरा मालेपाटनका सञ्चालक तारा अधिकारीले यो पसल । ‘पसल घर जस्तै भएको थियो । सुत्नका लागि मात्र घरमा जान्थें, नत्र खाने, बस्ने पसलमै हुन्थ्यो । जलेका चम्चा, पिलेट जम्मा गरिरहेको छु । लत्ता, कपडा, २ वटा फ्रिज जले । ठूलो दशा लाग्यो,’ अधिकारीले भावुक हुँदै भने ।

बिहान ४ बजेदेखि रातिको ९ बजेसम्म काममा खटिन्थे उनी । १० लाखभन्दा बढी नोक्सान भएको उनको भनाइ छ । उनी मासिक १० हजार भाडा तिर्थे । बिमा भुक्तानी प्रक्रिया झन्झटिलो हुन्छ भन्ने सुनेर बिमा गरेका थिएनन् उनले । तर अब गर्नुपर्छ भन्ने महसुस गरेका छन् ।

यही सानो पसलबाट खान, लाउन पुगेको थियो । साधारण तरिकाले जीवन चलिरहेको थियो । श्रम गर्नुपर्छ, देशमै गर्नुपर्छ भनेर खाजा पसल खोलेको अधिकारी सुनाउँछन् । नजलेको भागमा छेकबार गरी उनले चिया बेच्न थालिसकेका छन् । त्योबाहेक आम्दानीको अर्काे विकल्प नभएकाले त्यसरी बेच्नुपर्ने बाध्यता छ उनलाई ।

आगलागीबाट ३ करोडभन्दा बढी नोक्सानी भएको बजारका सञ्चालक विष्णुबहादुर जिसीले जानकारी दिए । एक जना व्यापारीको ५० लाखसम्म क्षति भएको छ । वक्र्सर्सपमा रहेका ८ वटा मोटरसमाइल जलेका छन् । बजारमा १ सय ५६ वटा स्टल थिए । तरकारी, फलफूल, किराना, कपडा, मासु र वक्सर्सप लगायतका पसल थिए ।

जेनजी आन्दोलनका क्रममा आन्दोलनकारीले आगजनी गरेपछि ती सबै खण्डहर बनेका छन् । ३ वर्षअघि डेढ करोड लगानीमा पोखरा २३ का जिसीले बजार सञ्चालन गरेका थिए । मासिक साढे ३ लाखभन्दा बढी भाँडा तिरिरहेको बजार घाटामा चलिरहेको उनको भनाइ छ । साथीहरु मिलेर सञ्चालन गरेका तर साथीहरुले छोडेपछि एक्लै व्यवस्थापन गर्नुपरेको जिसी सुनाउँछन् ।

दसैं अघि पुननिर्माण सक्नेगरी काम भइरहेको उनले बताए । दसैंमा व्यापार गर्न मिल्ने गरी कामअघि बढेको छ । जिसीले भने, ‘बजार घाटामा चलिरहेको थियो, अब छोड्यो भने त झन् घाटामा जान्छ । त्यसैले फेरि उठ्नै पर्छ । निम्न आय भएका मानिसको व्यापार गर्ने थलो हो, त्यसैले, उनीहरुको लागि भए पनि पुन सञ्चालन गर्ने छु । उपभोक्तालाई पनि किनमेलका लागि सहज थियो । दैनिक आवश्यक तरकारी, फलफुल, मासु, कपडा र किरानादेखि लिएर सामान्य प्रयोजनका सामान एकै ठाउँमा उपलब्ध हुन्थे ।’