सञ्जय रानाभाट
पोखरा ।
कास्कीजिल्लाकारागारमा अनेक थरी समस्या छन् । कारागारमाखानेपानी, बिजुली, बस्ने ठाउँ, स्वास्थ्यउपचार र सुरक्षाको समस्या छ । कारागारका सबैजसो भवन जीर्ण छन् ।

आधारभूतआवश्यकताखानेपानीकै हाहाकार छ । कारागारनजिकै नेपालखानेपानी संस्थानको पोखरा कार्यालय छ ।कारागारमाकैदी, बन्दीको सुरक्षार खाने, बस्नेव्यवस्थापनगर्नकै लागिअप्ठ्यारो भएको सूचनाअधिकारी झंकनाथपौडेलले बताए ।

एक थुनुवाकाअनुसार कारागारमाखानेपानी सधै समस्या छ । ‘कारागारमापानीपानी त आउँछ तर अपुग हुन्छ ।पानीकै लागिझगडा पर्छ । बलियाले खान र कपडा धुनपानी पाउँछ । नसक्नेले पाउँदैन्न्,’ उनले भने, ‘लगाएको कपडा नधोएको त कतिभयोभयो, नुहाउने त परको कुरा । पिउने पानीनपाएरमरुलाँजस्तो लाग्छकुनै कुनै बेला।’

कैदीबन्दीलेखानेपानीमामात्र सास्तीहोइन, सुत्नसमेत राम्रोसँग पाउँदैन् । प्लास्टिक म्याट बिछ्याएर भुइँमैसुत्नुपर्ने बाध्यता छ । हिउँदलागिसक्यो तरओढ्ने गतिलोकम्मल छैन ।कैदीबन्दीभन्छन्,‘राम्रोसँग सुत्न र बस्न नपाउँदाबारम्बार बिरामी हुन्छौं । न रातमा सुत्न पाउँछौं, न दिनमा। कतै बस्ने ठाउँनै छ ।हामीहरुलाई संरक्षण गर्ने भनिन्छ तर, हामी सुरक्षित छैनौं ।’

कारागारमाक्षमताभन्दा बढी कैदीबन्दीहुँदा यस्तो अवस्थाआएको कारागार प्रशासन बताउँछ । कैदी र थुनुवाको राम्रोसँग रेखदेख नहुँदाबिरामीपर्ने गरेको स्रोत बताउँछ । प्राथमिकउपचार कारागारभित्रैहुनुपर्नेकानुनमाव्यवस्था छ । तर,स्रोत र साधनको कमीले सामान्यसमस्याको उपचार गर्न पनिपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पताल लैजानुपर्ने अवस्था रहेको १कर्मचारी बताउँछन् ।

उपचारकालागिकारागारमा१ स्वास्थ्यकर्मी छन् । ‘स्रोत, साधनभएकारागारमाउपचार गर्न सकिन्छ । अलि जटिल भएअस्पताल नै पु¥याउनुपर्ने हुन्छ,’ ती स्वास्थ्यकर्मी बताउँछन् । भइपरीआउने दुर्घटनाबाट बाच्नपनिप्राथमिकउपचार सामग्रीकारागारमा छैनन् ।

कारागारमासमस्याथपिँदै छन्, समाधानकाउपायखोजिएको छैन । रिहाइहुने र थुनामा पर्ने क्रम घट्ने बढ्ने हुन्छ ।तर, पछिल्लो समय कैदीबन्दीघट्नेभन्दाबढ्दै गएका छन् ।कास्कीमाएउटामात्र कारागार छ । स्रोत भन्छ, ‘कारागारमा कैदी र पुर्पक्षकालागि पठाइएका थुनुवा एकै ठाउँमा बस्नुपर्ने भएकाले समस्याआएको हो ।’कारागार सुधार तथाक्षमताअभिवृद्धि गर्नकालागि सरोकारवालानिकायलाई पटक पटक अनुरोध गरे पनि बेवास्ताभएको देखिन्छ ।

बर्खायाममापानीचुहिने छाप्रोमाखानापकाएर खानुपर्ने बाध्यताछ । कारागारमाबन्दीको व्यक्तित्वविकास, सीपविकास तथाकलाविकासकालागिपर्याप्त ठाउँ पनि छैन । क्षमताभन्दा बढी कैदीबन्दीभएकाले खान, बस्ने र शौच गर्नसमेत समस्या छ । कारागारका कैदी, बन्दी कष्टकर जीवनबिताउनबाध्य छन् । कास्कीकारागारका कैदी, बन्दीउनीहरुलेन्यूनतममानवअधिकारबाट समेत बञ्चित छन् ।

कारागार भत्किने त्रास
जिल्लाकारागारकास्कीकोभवननिकै पुरानो छ ।कैदीबन्दी राख्नेभवनबनेको ५६ वर्ष भइसकेको छ । भवन पुरानो हुँदाउनीहरुले दैनिक सास्तीभोग्नुपरेको छ । बर्खामापानीचुहिने रहिँउदमा जाडो बढीहुने गरेको कैदीबन्दी बताउँछन् । भवनभत्कने त्राससमेतछँदै छ ।त्यहाँशौचालयसमेत राम्रो व्यवस्थापन छैन ।

क्षमताभन्दा बढी कैदीबन्दी
कास्कीकारागारको क्षमता ८ सय २० जनाहो ।तर, अहिले ८ सय ९५ कैदीबन्दी र थुनुवात्यहाँछन् । तीमध्ये कैदी ५ सय ५२ र थुनुवा ३ सय ४३ छन् । ४ नाबालकसहितमहिला७० यहाँछन् ।क्षमताभन्दाबढी कैदीबन्दीर पुरानाभवनकाकारण कारागार अस्तव्यस्त छ । शौचालयसमेत सिमित र अव्यवस्थितहुँदापालो पर्खनुपर्ने अवस्था छ ।

सुरक्षाकर्मीकाे अभाव
जिल्लाकारागार कास्कीमाविभिन्नअपराधमा दोषी प्रमाणित भएका र पुर्पक्षकालागि जेलमा पठाइएकाहरु छन् । यसरी कैदीबन्दी राखिएको कारागारमै चाहिनेभन्दाकम सुरक्षाकर्मी छन् । करिब १ हजार कैदीबन्दीव्यवस्थापनगर्न कारागारमा ३७सुरक्षाकर्मीमात्र छन् ।सिमितसुरक्षाकर्मी हुँदाकैदीबन्दीबीचहुने झगडाका बेला सुरक्षाकायमगर्नसमेत चुनौतीभएको स्रोत बताउँछ ।

कैदीबन्दीबीचझगडा हुँदा,औषधीउपचारमा लैजादा, अदालतलाँदा–ल्याउँदादेखिखानेकुरावितरण गर्न पनि कठिनाइ हुने एक सुरक्षाकर्मी बताउँछन् ।सुरक्षामापर्याप्तध्यानदिननसके कैदीबन्दीभाग्ने सम्भावनाहुने उनी बताउँछन् । धेरै कैदीबन्दी, थोरै सुरक्षाकर्मी, जीर्ण भवनआदिकाकारण कारागारमाआपतकालीनअवस्थाआएमातत्काल उद्धार र सुरक्षामा समेत कठिनाइ हुने देखिन्छ ।

कारागार अनुगमनम
शुक्रबार गण्डकी प्रदेशकामुख्यन्यायाधिवक्ता रोहितराजबास्तोलाको नेतृत्वमाजिल्लाप्रहरी कार्यालय कास्की र कास्कीजिल्लाकारागार अनुगमनगरिएको छन् । कारागारमा रहेकाकैदीबन्दीको गुनासो सुनेपछि उनले व्यवस्थापन के कस्तो छ भन्नेमा केन्द्रितभएर अनुगमनगरिएको बास्तोलालेबताए ।

पुर्पक्षकालागिकारागार पठाइएकाहरुकोसमयमै पेशीतोक्न र चाडै मुद्दा फैसलाकालागिअदालतमाअनुरोध बास्तोलाले बताए ।उनले जिल्लाअदातलमाभएका समस्याबारे बुझ्नवैतनिकवकिललाई अनुरोध गर्ने प्रतिवद्धता गरे ।‘कोभिडका कारण ढिला भएकामुद्दाकोअबछिटोभन्दा छिटो सुनुवाइ हुनुपर्छ,’ उनले भने । उनले कारागारभित्रराम्रो कामगर्नेलाईपुरस्कृत गर्न सिफारिस गर्नेसमेत सुनाए ।