विश्व मधुमेह दिवस मधुमेहमा केन्द्रित प्राथमिक जागरूकता अभियान हो । यो दिवस हरेक वर्ष नोभेम्बर १४ मा मनाइन्छ । मधुमेह समुदायका लागि अत्यन्तै महत्वपूर्ण मुद्दाहरूमा ध्यानाकर्षण गराउन प्रत्येक वर्ष मनाउने गरिन्छ । २०२१–२०२३ बीचको विषय होः ‘मधुमेह हेरचाहमा पहुँच’ ।

अन्तर्राष्ट्रिय मधुमेह महासंघ (आईडीएफ) का अनुसार आज विश्वभर करिब ५३ करोड ७० लाख मानिस मधुमेहसँग बाँचिरहेका छन् । सन् २०४० सम्ममा यो संख्या ७० करोडभन्दा माथि पुग्ने अनुमान गरिएको छ । धेरैजसोका लागि, दैनिक मधुमेह व्यवस्थापनका आधारभूत कुराहरू अझै पनि पहुँचभन्दा बाहिर छन् ।

यो विशेष गरी न्यून र मध्यम आय भएका देशहरूमा बस्ने मानिसहरूका लागि साँचो हो – जुन मधुमेह भएका सबै वयस्कहरूमध्ये चारमध्ये तीन हो । यसबाहेक, मधुमेह भएका २ मध्ये लगभग १ व्यक्तिलाई उनीहरूको अवस्थाबारे थाहा छैन, जसको परिणाम २०० मिलियन भन्दा बढी मानिसहरूलाई निदान गरिएको छैन ।

मधुमेहको महामारी र यसका विद्यमान स्वास्थ्य असमानताहरूलाई तुरुन्तै सम्बोधन गर्न र हटाउन आवश्यक छ, ताकि मधुमेह भएका मानिसहरूले प्रारम्भिक निदान र थेरापी समर्थनमा पहुँच पाउँछन् ताकि उनीहरूले आफ्नो दीर्घकालीन अवस्थालाई व्यवस्थित गर्न र गम्भीर माध्यमिक जटिलताहरूलाई रोक्न सकून् ।

यी संख्याहरूले नाटकीय रूपमा यस वर्षको विश्व मधुमेह दिवसको लागि आईडीएफ को विषयवस्तु एक पटक फेरि ‘मधुमेह हेरचाहमा पहुँच’ हो भनेर चित्रण गर्दछ । संसारभरका मानिसहरूलाई हरेक दिन आफ्नो मधुमेह व्यवस्थापन गर्न औषधी, नवीन प्रविधि, शिक्षा, सहयोग र हेरचाहको पहुँच चाहिन्छ, किनभने मधुमेहलाई निरन्तर ध्यान चाहिन्छ र यसले कुनै विश्राम लिँदैन ।

पोखरामा पनि यो वर्ष बिश्व मधुमेह दिवस विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइँदै छ । पत्र पत्रीकामा, रेडियो टेलिभिजनमा मधुमेह सम्बन्धी जानकारी मुलक कार्यक्रम, पर्चा पम्प्लेट वितरण तथा नोवेम्बर १४ का दिन प्रभात फेरी कार्यक्रमको आयोजना गरिएको छ ।

यस्को संयोजन मधुमेह थाइराइड हर्मोन समाज नेपाल, मधुमेह समाज कास्की, लायन्स रोटरी, मेडिकल विद्यार्थी नर्सिङ विद्यार्थी औषधी व्यवसायी र मधुमेह सम्बन्धी जानकारी लिन चाहने सर्वसाधारणले गर्नुहुने छ । मधुमेह सम्बन्धी सचेतना फैलाउनु, निरन्तर बढ्दो क्रमको मधुमेहलाई नियन्त्रण गर्नु यसको उद्देश्य हुने छ ।

विश्व मधुमेह दिवस अन्तर्राष्ट्रिय मधुमेह महासंघद्वारा नेतृत्व गरिएको थियो । प्रत्येक विश्व मधुमेह दिवस मधुमेह सम्बन्धित विषय मा केन्द्रित छ; टाइप–२ मधुमेह धेरै हदसम्म रोकथाम र उपचार गर्न सकिने रोग हो जुन विश्वव्यापी संख्यामा द्रुत रूपमा बढिरहेको छ । टाइप १ मधुमेह रोकथाम गर्न सकिँदैन तर इन्सुलिन इन्जेक्सनद्वारा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ।

कभर गरिएका विषयहरूमा मधुमेह र मानव अधिकार, मधुमेह र जीवनशैली, मधुमेह र मोटोपना, पिछडिएका र कमजोरहरूमा मधुमेह, र बालबालिका र किशोरकिशोरीहरूमा मधुमेह समावेश छन् । । अभियानहरू पूरै वर्ष चलिरहँदा, त्यो दिन नै फ्रेडरिक ब्यान्टिङको जन्मदिन हो जसले चार्ल्स बेस्ट र जोन म्याक्लियोडसँग मिलेर पहिलो पटक सन् १९२२ मा इन्सुलिनको खोजी गर्ने विचारको परिकल्पना गरेका थिए ।

इतिहास
सन् १९९१ मा अन्तर्राष्ट्रिय मधुमेह महासंघ र विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) ले विश्वभर मधुमेहको तीव्र वृद्धिलाई ध्यानमा राखेर विश्व मधुमेह दिवस मनाउन थालेको थियो । २०१६ सम्म, विश्व मधुमेह दिवस १६० भन्दा बढी देशहरू र क्षेत्रहरूमा २३० अन्तर्राष्ट्रिय मधुमेह महासंघ सदस्य संघहरू , साथै अन्य संस्थाहरू, कम्पनीहरू, स्वास्थ्य सेवा पेशेवरहरू, राजनीतिज्ञहरू, सेलिब्रेटीहरू, र मधुमेह र तिनीहरूका परिवारहरूसँग बस्ने मानिसहरूद्वारा मनाइँदै थियो । गतिविधिहरूमा मधुमेह स्क्रिनिङ कार्यक्रमहरू, रेडियो र टेलिभिजन अभियानहरू, खेलकुद कार्यक्रमहरू र अन्य समावेश छन् ।

• विषयवस्तुहरू
• अघिल्लो विश्व मधुमेह दिवस अभियानका विषयवस्तुहरू मधुमेहको जोखिम र यसका जटिलताहरूलाई प्रभाव पार्ने विभिन्न कारकहरूमा केन्द्रित छन्ः
• २०१३ः हाम्रो भविष्यको रक्षा गर्नुहोसः मधुमेह शिक्षा र रोकथाम ।
• २०१४ः बिहानको खाजाका लागि नीलो जानुहोस् जुन अन्तर्राष्ट्रिय मधुमेह महासंघको लोगो हो ।
• २०१५ः स्वस्थ खाना ।
• २०१६ः मधुमेहमा आँखा ।
• २०१७ः महिला र मधुमेह – स्वस्थ भविष्यका लागि हाम्रो अधिकार ।
• २०१८–२०१९ः परिवार र मधुमेह – मधुमेहले हरेक परिवारलाई चिन्ता गर्छ ।
• २०२०ः नर्स र मधुमेह ।
• २०२१–२०२३ः मधुमेह हेरचाहमा पहुँच ।

विश्व मधुमेह दिवस २०२१–२०२३ को विषयवस्तु मधुमेह हेरचाहमा पहुँच हो । विश्वभर मधुमेह भएका करोडौं मानिसहरूको मधुमेह हेरचाहमा पहुँच छैन । मधुमेह भएका मानिसहरूलाई आफ्नो अवस्था व्यवस्थापन गर्न र जटिलताहरूबाट बच्न निरन्तर हेरचाह र समर्थन चाहिन्छ ।

हामी अब पर्खन सक्दैनौं
मधुमेह भएका सबै मानिसहरूलाई आवश्यक पर्ने औषधि, प्रविधि, सहयोग र हेरचाह उपलब्ध गराउनुपर्छ । सरकारले मधुमेह हेरचाह र रोकथाममा लगानी बढाउनुपर्छ । इन्सुलिनको आविष्कारको शताब्दीले मधुमेहसँग बाँचिरहेका ५३ करोडभन्दा बढी मानिसहरू र लाखौं जोखिममा रहेका मानिसहरूका लागि अर्थपूर्ण परिवर्तन ल्याउने अनौठो अवसर प्रस्तुत गर्दछ ।

मधुमेहबाट प्रभावित व्यक्तिहरूको बढ्दो संख्याले स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा थप तनाव थपिरहेको छ । हेल्थकेयर प्रोफेसरहरूले कसरी अवस्था पत्ता लगाउने र निदान गर्ने र सबैभन्दा राम्रो सम्भावित हेरचाह प्रदान गर्नेबारे जान्नुपर्छ; जबकि मधुमेह भएका मानिसहरूलाई आफ्नो अवस्था बुझ्न र स्वस्थ रहन र जटिलताहरूबाट बँच्नका लागि आवश्यक दैनिक आत्म–हेरचाह पूरा गर्न निरन्तर शिक्षामा पहुँच चाहिन्छ ।

भोलिको रक्षा गर्न शिक्षा विश्व मधुमेह दिवस २०२१–२३ अभियानको दोस्रो वर्षको नारा हो । गतिविधिहरूले स्वास्थ्य पेशेवरहरू र मधुमेह भएका व्यक्तिहरूका लागि गुणस्तरीय मधुमेह शिक्षामा राम्रो पहुँचको आवश्यकतालाई हाइलाइट गर्नमा केन्द्रित हुनेछन् ।
उपाध्याय मधुमेह थाइरोइड तथा हर्मोने रोग विशेषज्ञ हुन्