पुष्पलाल र बिपी कोइरालाप्रति हार्दिक सम्मान !! भावपूर्ण श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै उहाँहरूको नेपाली समाजमा परिवर्तनका निम्ति प्रयोग र राजनीतिक दर्शनका विषयमा मेरो स्मृतिमा पुष्पलाल र बिपीको योगदान र मेरो बुझाइ यहाँ उल्लेख गर्ने प्रयास गरेको छु ।

एक समयमा जुन देशको पृष्ठभूमि सामन्ती विचारको जगमा उभिरहेको थियो, जुन देशमा एक व्यक्तिलाई राजा विष्णुको अवतार मानेर ८० प्रतिशत जनताले पूजा गरिरहेका थिए, बौद्धिक व्यक्तिहरु पनि राजाकै गुणगानमा थिए । त्यो नेपालमा जनताको बाँच्न र बोल्न पाउने मौलिक अधिकारसहितको प्रजातन्त्र स्थापित गर्छु भन्नु बिपी कोइरालाको प्रजातान्त्रिक सोच थियो । र, आजको लोकतन्त्रमा नेपाल एक उच्च स्थानमा छ । त्यसलाई आज हामी महसुस गर्न सक्छौं ।

पुष्पलालले भनेर जानुभएको छ कि कुनै पनि कुराको सही विश्लेषण गर्न सक्दैन भने ऊ कार्यकर्ता होइन भरौटे हो ।

कमरेड पुष्पलालका दाजु गंगालालको हत्यापश्चात् तत्कालीन राणाशासनको जरो काट्ने प्रण पुष्पलालले गर्नुभएको थियो । त्यतिखेर पुष्पलाल १५ वर्षको किशोर हुनुहुन्थ्यो । निरंकुशता विरोधी, श्रमजीवी वर्गप्रति झुकाव उदार प्रजातन्त्रवादी व्यक्तित्व पुष्पलाल २०१७ सालको कदम पछाडि पनि भूमिगत निर्वासित जीवनमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीलाई पुनःसंगठित गरी संयुक्त जनआन्दोलनको आवश्यकता र औचित्य पुष्टि गर्न अहोरात्र लागिरहनुभयो । प्रजातन्त्रको पुनःस्थापना गर्न कम्युनिस्ट र कांग्रेस मिल्नुपर्छ भन्ने विचारका नेता पुष्पलाललाई दूरदर्शी नेताका रुपमा स्मरण गरिन्छ ।

पुष्पलालकै विचार प्रेरणाबाट कम्युनिस्ट र कांग्रेस मिलेपछि देशमा प्रजातन्त्र पुनर्बहाली भएको थियो । कमरेड पुष्पलालले भन्नुभएको छ कि हामीले नेपालको राजनीतिमा वैज्ञानिक सोच राख्न नसक्नु हाम्रो पछौटेपन हो । र हामी दासप्रथामै रुमलिएको जस्तो, विचार ठूलो तर त्यसको कर्म वा प्रयोग साँघुरो भइदिनाले हामीले परिवर्तनका प्राप्तिहरुलाई संस्थागत गर्न सकेका छैनन् । परिवर्तन निरर्थक भइरहेकै छ । बिपी कोइराला सम्झने हो भने उहाँकै भनाइमा नागरिकहरुबाट राष्ट्र बन्छ, दासहरुबाट त्यो सम्भव हुन्न ।

हामीले परिवर्तनको निम्ति वा चेतनाको स्तर अभिवृद्धि गर्न बनाएका थियौं, तर आज त्यही समूह आज व्यक्तिवादी दास प्रवृत्तिमा रुपान्तरण भएको छ । त्यसैले हिजो हामीले प्रजातन्त्र विरोधी राणासँग लडाइँ लड्दै राजालाई परास्त ग¥यौं र आज हामीले हामीलाई नै परास्त गर्नु छ । गुटबन्दीको विरुद्ध लड्नु छ । यो विचारको लडाइँ हो, गुट–उपगुटको होइन । आज मैले तपाईंलाई जे कुरा सुनाइरहेको छु, त्यसको पनि मूल्यांकन हुन आवश्यक हुन्छ, तपाईंमा मप्रति पनि आलोचनात्मक चेत हुनु आवश्यक छ ।

बिपी कोइराला सम्झने हो भने उहाँकै भनाइमा नागरिकहरुबाट राष्ट्र बन्छ, दासहरुबाट त्यो सम्भव हुन्न ।

यो कुरा पहिल्यै नै कमरेड पुष्पलालले भनेर जानुभएको छ कि कुनै पनि कुराको सही विश्लेषण गर्न सक्दैन भने ऊ कार्यकर्ता होइन भरौटे हो । यहाँसम्म कि बिपी कोइरालाको यो भनाइलाई जोडेर हेर्ने हो भने संविधान हरेक नागरिक र हरेक नागरिकले बुझ्ने हुनुपर्छ भन्नुभएको छ । हामीले हाम्रो संविधानलाई अझै परिस्कृत गरिरहेका छौं । मलाई लाग्दैन नेपालको संविधान हरेक नेपालीले बुझ्न सक्छन् होला भनेर, आफ्नो अनुकुल व्याख्या हुने संविधानले हामीलाई अधि बढन् रोक लगाएको छ ।

बिपी कोइरालाले स्पष्टरुपमा के भन्नुभएको छ भने म कम्युनिस्टलाई सर्वहाराको तानाशाह मान्छु । त्यसैले म कम्युनिस्ट मान्दिन भनेर भन्नुभएको छ । फेरि कमरेड पुष्पलाल को कुरालाई जोड्न चाहान्छु । अहिले हाम्रो पार्टीमा फुट छ । के हामीले हाम्रो पुष्पलालको कुरालाई सुन्यौं ? उहाँले पहिले नै अंकित गरेर भन्नू भएको थियो कुनै पनि सिद्धान्तलाई बुझ्न नसक्दा त्यहाँ वादविवाद र फुट सुरु हुन्छ । हामीले व्यक्तिवादी गुट बनायौं र विचारको गुट बनाउन सकेनौं, के हामी तानाशाह नै हौं त ? समय अझैपनि बाँकी छ ।

बिपी कोइराला माक्र्सवादी दर्शनबाट सुरूआत समयमा प्रभावित हुनुहुन्थ्यो, माक्र्स नै उहाँका भनाइहरुमा केही झझल्को पाउन सक्छौं, जस्तो उहाँको कुरामा समाजवाद केही दृश्य देख्न सकिन्छ, बिपीको मनपर्ने एक भनाइ छ नेपाल गरिब किसानको देश हो । हाम्रो लक्ष्य त्यहीँ गरीब किसानतिर हुनुपर्नेमा हामी त्यसै अल्झिरहेका छौं । कमरेड पुष्पलालले हामीभित्रको दरिद्रताको कुरा गर्नुभएको थियो ज्ञानको दरिद्रतामात्र कुरौटेपन हो, अरु केही होइन । हामीसँग जहिलेसम्म समाजवादको कल्पना रहन्छ भने त्यो बेलासम्म समयनुकुल वैज्ञानिक प्रयोगात्मक राजनीति शैलीबाट देश रुपान्तरण गर्न सक्छौं ।