जेनजी भन्नाले प्रायः सन् १९९७ देखि २०१२ को बीचमा जन्मेका पुस्तालाई जनाइन्छ, जसलाई विश्वव्यापी रूपमा डिजिटल–नेटिभ भनेर चिनिन्छ । अघिल्ला पुस्ताले प्रविधि प्रयोग गर्न सिक्नुपरे पनि जेनजी जन्मिँदाखेरि नै इन्टरनेट, मोबाइल, कम्प्युटर र सामाजिक सञ्जाल व्यापक रूपमा उपलब्ध थिए । त्यसैले उनीहरूको जीवनशैली, सोच र व्यवहार प्रविधिसँग गहिरो रूपमा जोडिएको हुन्छ । यो पुस्ता विश्वका विभिन्न देश, संस्कृति र विचारसँग तुरुन्तै सम्पर्कमा रहने भएकाले ’ग्लोबल सिटिजन’ का रूपमा पनि चिनिन्छ । जेनजीका प्रमुख विशेषता भनेको उनीहरूको स्वतन्त्र सोच, समानताको खोजी, विविधतालाई स्वीकार गर्ने प्रवृत्ति, र सामाजिक न्यायप्रति संवेदनशीलता हो ।

लिङ्ग समानता, वातावरण संरक्षण, मानव अधिकार, र पारदर्शिता जस्ता विषयमा उनीहरू सचेत रहन्छन् । नेपालमा पनि यो पुस्ता अहिले विद्यालय, कलेज, विश्वविद्यालय तथा रोजगारीको प्रारम्भिक चरणमा छ, जसले प्रविधि–आधारित उद्यम, डिजिटल मार्केटिङ, स्टार्टअप, र सामाजिक सञ्जालमार्फत नेतृत्वमा सहभागिता जनाइरहेका छन् । तर यस पुस्तासँग केही चुनौती पनि छन्, निरन्तर सूचना–प्रवाह र प्रतिस्पर्धाले मानसिक स्वास्थ्यमा असर पु¥याउन सक्छ, धैर्यको कमी देखिन्छ, र व्यावहारिक अनुभव नभएकाले कतिपय दृष्टिकोण आदर्शवादी मात्र हुन्छन् । यद्यपि, उचित मार्गदर्शन, अवसर र संस्थागत समर्थन पाएमा जेनजीले नेपाललाई आधुनिक, समावेशी र प्रविधिमैत्री समाज बनाउन ठूलो योगदान दिन सक्छ ।

नेपालमा हालसालै देखिएको जेनजी आन्दोलन आकस्मिक घटना होइन, बरु लामो समयदेखि सञ्चित असन्तोषको परिणाम हो । सन् १९९७–२०१२ को बीचमा जन्मेका यो पुस्ता अहिले विद्यालय, कलेज र रोजगारीको सुरुवाती चरणमा छन् । उनीहरूले जन्मेदेखि नै प्रविधि, इन्टरनेट र सामाजिक सञ्जालसँग जीवन बिताएका कारण विश्वका विभिन्न देशका अवसर र प्रगतिलाई नजिकबाट देख्छन्, तर आफ्नै देशमा त्यस्तो वातावरण नपाउँदा असन्तोष बढेको छ । नेपालमा बढ्दो बेरोजगारी, गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा असमान पहुँच, भ्रष्टाचार, राजनीतिक नेताहरूको गैरजिम्मेवारी, र अवसरको असमान वितरणले जेनजीलाई आन्दोलनतर्फ धकेलेको हो ।

साथै, विदेश पलायनमा निर्भर हुनुपर्ने बाध्यता र देशभित्र युवाले आफ्ना क्षमता प्रयोग गर्ने अवसर नपाउनु पनि उनीहरूको असन्तोषको मुख्य कारण हो । डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत उनीहरूले आफ्ना आवाजलाई तुरुन्तै ठूलो जनसमूहमा पु¥याउन सकेका छन्, जसले सडकसम्म दबाब सिर्जना गर्‍यो । त्यसैले, जेनजी आन्दोलन नेपालमा युवा पुस्ताले राज्यसँग जवाफदेहीपन, पारदर्शिता, समान अवसर र भविष्यप्रतिको आश्वासन खोजेको संकेत हो ।

नेपालमा हालसालै भएको जेनजी आन्दोलनले धेरै सकारात्मक पक्षहरू उजागर गर्‍यो । सन् १९९७ देखि २०१२ को बीचमा जन्मेका यो पुस्ताले देखाएको पहिलो फाइदा भनेको युवाको सचेतना र जागरण हो, जसले शासन र नेतृत्वलाई जवाफदेही बनाउन दबाब सिर्जना गर्‍यो । विगतमा युवापुस्ता प्रायः राजनीति र सामाजिक परिवर्तनमा उदासीन देखिन्थे, तर यस आन्दोलनले उनीहरूलाई सक्रिय सहभागितामा ल्यायो । अर्को फाइदा भनेको प्रविधि–मैत्री आन्दोलन हुनु हो, जसले सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल प्लेटफर्म प्रयोग गरेर छिटो जनमत निर्माण गर्ने क्षमता देखायो । यसरी युवा पुस्ताले आफूमात्र होइन, आम नागरिकलाई पनि बेथितिविरुद्ध सचेत बनाउन योगदान गरे ।

आन्दोलनमार्फत उठाइएका मागहरूले समानता, पारदर्शिता, शिक्षा सुधार, रोजगारी सिर्जना र भ्रष्टाचारविरुद्धको आवाजलाई राष्ट्रिय बहसको केन्द्रमा ल्यायो । यसले पुरानो पुस्ताका राजनीतिक नेताहरूलाई सुधार नगरे वैकल्पिक नेतृत्व आउन सक्छ भन्ने चेतावनी पनि दियो । अर्को फाइदा भनेको आन्दोलनले युवाको क्षमता र साहस प्रदर्शन गर्नु हो, जसले समाजमा परिवर्तन सम्भव छ भन्ने विश्वास जगायो । यद्यपि आन्दोलनसँग केही कमजोरीहरू पनि देखिए, तर यसले ल्याएको सकारात्मक चेतना, संगठनशीलताको अनुभव, र नयाँ सोचलाई अभिव्यक्ति दिने अवसर दीर्घकालीन रूपमा लाभदायी बन्न सक्छ । यसरी, जेनजी आन्दोलन नेपालको सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक संरचनामा सुधारको चेतावनी र नयाँ सम्भावना दुवै लिएर आएको महत्त्वपूर्ण घटना बनेको छ ।

जेनजी आन्दोलनले युवापुस्ताको जागरण र परिवर्तनको चाहना देखाए पनि आन्दोलनको क्रममा भएको तोडफोडले भविष्यमा नेपालमा गम्भीर समस्या निम्त्याउने सम्भावना छ

जेनजी आन्दोलनको पहिलो ठूलो कमजोरी यसको असंगठित स्वरूप हो । अघिल्ला आन्दोलनजस्तै यसमा स्पष्ट नेतृत्व, दीर्घकालीन रणनीति, र संरचनागत व्यवस्था देखिएन । प्रायः सामाजिक सञ्जालमार्फत बोलाइएको भेला वा विरोध कार्यक्रमहरू क्षणिक उत्तेजनामा आधारित थिए । संगठनको स्पष्टता नभएकाले मागहरू पनि विभिन्न खालका थिए, जसले आन्दोलनलाई लक्षित परिणाममा पुर्‍याउन सकेन । असंगठित आन्दोलन दीर्घकालीन उपलब्धिभन्दा बढी क्षणिक असन्तोषको विस्फोट मात्र बन्छ । जेनजी आन्दोलनमा सहभागी अधिकांश युवा अझै विद्यार्थी वा रोजगारीको सुरुवाती चरणमा छन् ।

उनीहरूले नेपालको राजनीतिक इतिहास, सामाजिक संरचना, कानुनी प्रावधान, वा आर्थिक नीतिहरूको पर्याप्त अध्ययन गरेका छैनन् । यस कारण उनीहरूले प्रस्तुत गरेका मागहरू कतिपय अवस्थामा अव्यावहारिक र अमूर्त देखिन्छन् । अनुभवको कमीले गर्दा आन्दोलनलाई दीर्घकालीन सुधारमा परिणत गर्नेभन्दा बढी भावनात्मक नारा र क्षणिक दबाबमा सीमित बनाइदियो । जेनजी पुस्ता प्रायः सामाजिक सञ्जालमा निर्भर छ । फेसबुक, ट्वीटर, टिकटक वा इन्स्टाग्राम जस्ता प्लेटफर्ममार्फत आन्दोलनलाई प्रचार गरिएको थियो ।

तर डिजिटल सञ्जालमा आधारित आन्दोलनले गहिरो विचारभन्दा बढी हल्ला, अफवाह र भ्रम फैलायो । छोटो भिडियो वा भावनात्मक पोस्टहरूले क्षणिक ध्यान त ताने तर नीति निर्माण तहमा पुग्ने खालको प्रभावशाली दबाब सिर्जना गर्न सकेन । बरु गलत जानकारी फैलिँदा आन्दोलनको विश्वसनीयता नै प्रश्नमा पर्‍यो । आन्दोलनमा सहभागी युवाहरू अत्यन्तै भावनात्मक बने । नेतृत्वविहीन र आवेगी आन्दोलनले सडकमा तोडफोड, नाराबाजी र केही ठाउँमा हिंसात्मक गतिविधीसम्म जन्मायो ।

भावनात्मक आवेगले गर्दा तर्कसंगत बहस पन्छिन पुग्यो र व्यावहारिक समाधानभन्दा बढी आक्रोश अगाडि आयो । यस्तो आवेगले समाजमा अनावश्यक धु्रवीकरण र तनाव पनि ल्यायो । जेनजी आन्दोलनले उठाएका मागहरू एकै प्रकारका थिएनन् । कसैले भ्रष्टाचार अन्त्यको माग गरे, कसैले शिक्षा सुधार, कसैले रोजगारी सिर्जना, त कसैले राजनीतिक नेतृत्वको सम्पूर्ण परिवर्तनको माग गरे । यस्ता विभिन्न मागहरूबीच स्पष्ट प्राथमिकता र कार्यक्रम नदेखिँदा आन्दोलन असफल हुने अवस्था आयो । मागहरू अस्पष्ट हुँदा आन्दोलनलाई सत्ता र प्रशासनले गम्भीरतापूर्वक लिन सकेनन् ।

नेपालको राजनीति अहिलेसम्म परम्परागत दलहरूको नियन्त्रणमा छ । जेनजी आन्दोलनले दलहरूलाई अस्वीकार गर्दै नयाँ विचार ल्याउने दाबी गरे पनि उनीहरूसँग व्यावहारिक राजनीतिक विकल्प प्रस्तुत गर्ने क्षमता देखिएन । राजनीतिक दलसँग दूरी बढाउँदा आन्दोलनले आफ्नो सम्भावित शक्ति गुमायो । अन्ततः आन्दोलनले प्रणालीभित्रै दबाब सिर्जना गर्नुपर्ने ठाउँमा बाहिर मात्र असन्तोष देखाएर सीमित भयो । जेनजी आन्दोलनका कारण केही दिन सार्वजनिक सेवामा अवरोध, यातायात समस्या, विद्यालय बन्द, र सडकमा तनावपूर्ण स्थिति देखा पर्‍यो । यसले राष्ट्रिय स्थायित्वमा नकारात्मक असर प¥यो । विदेशी लगानीकर्ता र पर्यटन क्षेत्रमा समेत यसको नकारात्मक प्रभाव देखियो । यसले नेपाललाई असुरक्षित र अस्थिर देखाउने परिस्थिति सिर्जना ग¥यो । सामाजिक सञ्जालमार्फत आन्दोलन चल्दा बाह्य शक्तिहरूले यसलाई प्रभाव पार्ने सम्भावना बढ्छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरू वा विदेशी समूहहरूले आफ्नो हितअनुसार गलत एजेन्डा मिसाउन सक्छन् । जेनजी आन्दोलनमा यस्तो बाह्य प्रभावको खतरा देखिएको थियो । नेपाल जस्तो संवेदनशील भूराजनीतिक स्थितिमा रहेको देशमा यसले राष्ट्रिय स्वाधीनता र सुरक्षामा नकारात्मक असर पार्न सक्छ । आन्दोलनमा सहभागी अधिकांश युवा विद्यार्थी थिए । विद्यालय र विश्वविद्यालयका कक्षाहरू बन्द हुँदा शिक्षण–अधिगममा अवरोध पुग्यो । दीर्घकालीन रूपमा यसले उनीहरूको पढाइमा असर पार्छ । शिक्षामा कमजोरी आउँदा भविष्यमा उनीहरूले चाहेजस्तो नेतृत्व गर्न सक्ने सम्भावना घट्छ । यसरी आन्दोलनले आफैलाई कमजोर बनाउने परिणाम पनि निम्त्यायो ।

जेनजी आन्दोलनले पुरानो नेतृत्वलाई असफल भन्दै आलोचना ग¥यो, तर वैकल्पिक दृष्टिकोण र स्पष्ट योजना प्रस्तुत गर्न सकेन । केवल आलोचनाले मात्र देश अगाडि बढ्दैन । व्यवहार्य नीति, योजना र कार्यक्रम बिना गरिएको विरोध दीर्घकालीन सुधारको आधार बन्न सक्दैन । यसले आन्दोलनलाई आलोचनात्मक तर समाधान–विहीन रूपमा प्रस्तुत गरिदियो । कतिपय ठाउँमा आन्दोलन हिंसात्मक र अव्यवस्थित रूप लियो । सडकमा टायर बाल्ने, सरकारी सम्पत्ति क्षति गर्ने, सुरक्षा निकायसँग ठोक्किने जस्ता गतिविधि देखियो । यसले आन्दोलनको नैतिक हैसियत घटायो ।

शान्तिपूर्ण र तर्कसंगत दबाबमार्फत सुधार सम्भव हुन्थ्यो, तर हिंसात्मक गतिविधिले आन्दोलनलाई दुरुपयोग गर्न सजिलो बनाइदियो । नेपालका अघिल्ला आन्दोलनहरूले कम्तीमा केही संस्थागत उपलब्धि दिएका थिए—जस्तै बहुदलीय व्यवस्था, गणतन्त्र, वा संविधान । तर जेनजी आन्दोलनले दीर्घकालीन संस्थागत उपलब्धि दिन सकेन । यसको कारण थियो – संगठनको अभाव, अस्पष्ट माग र क्षणिकता । दीर्घकालीन संस्थागत प्रभाव नदिँदा आन्दोलन केवल इतिहासमा एक घटनाको रूपमा मात्र सीमित हुने सम्भावना छ ।

जेनजी आन्दोलनले युवापुस्ताको जागरण र परिवर्तनको चाहना देखाए पनि आन्दोलनको क्रममा भएको तोडफोडले भविष्यमा नेपालमा गम्भीर समस्या निम्त्याउने सम्भावना छ । सार्वजनिक सम्पत्ति जस्तै सडक, पुल, भवन, सवारीसाधन वा कार्यालयमा भएको क्षतिले राज्यलाई ठूलो आर्थिक बोझ थप्छ, जसको असर विकास योजनामा पर्छ । बारम्बार हुने यस्ता घटनाले मुलुकमा लगानी वातावरण कमजोर पार्छ र विदेशी लगानीकर्ताले नेपाललाई असुरक्षित ठान्ने सम्भावना हुन्छ । अर्को समस्या भनेको जनतामा आन्दोलनप्रति नकारात्मक धारणा सिर्जना हुनु हो, जसले वास्तविक माग र उद्देश्यलाई कमजोर पारिदिन्छ ।

हिंसा र तोडफोडले कानुनको शासनमाथि प्रश्न उठाउँछ र सुरक्षा निकायमाथि अविश्वास बढाउँछ । दीर्घकालीन रूपमा, युवापुस्ताको छवि आक्रामक, गैरजिम्मेवार र अव्यावसायिक भनेर बुझिन सक्छ, जसले उनीहरूको नेतृत्व क्षमतालाई कमजोर पार्ने खतरा हुन्छ । यस्तो अवस्थाले राजनीतिक अस्थिरता, सामाजिक तनाव र विकास अवरुद्ध हुने सम्भावना बढाउँछ । त्यसैले, तोडफोडलाई नियन्त्रण नगरी निरन्तर दोहोरिएमा नेपालले भविष्यमा स्थिरता र विश्वास गुमाउने जोखिम व्यहोर्नु पर्नेछ ।

जेनजी अब अगाडि बढ्दा केवल भावनामा होइन, तर्क, योजना र दीर्घकालीन दृष्टिकोणमा आधारित भएर अघि बढ्न जरुरी छ । पहिलो, आन्दोलनलाई शान्तिपूर्ण र अहिंसात्मक बनाउँदै आफ्ना मागहरू स्पष्ट, व्यावहारिक र तथ्यमा आधारित राख्नुपर्छ । दोस्रो, डिजिटल प्लेटफर्मको सदुपयोग गर्दै जनमत निर्माण गर्नुपर्छ तर गलत सूचना र अतिरञ्जना फैलाउने काम रोक्न आवश्यक छ । तेस्रो, शिक्षा, सीप र नेतृत्व विकासमा जोड दिँदै नयाँ पुस्ताले आफूलाई सक्षम, अनुशासित र जिम्मेवार नागरिकका रूपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ । चौथो, पुरानो पुस्तासँग संवाद र सहकार्य गर्दै व्यवहारिक समाधान खोज्ने पहल गर्नुपर्छ, किनकि पूर्ण रूपमा विभाजनले स्थायी समाधान ल्याउन सक्दैन । पाँचौँ, राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक सुधारका लागि दबाबमूलक अभियान चलाउने तर तोडफोड, हिंसा र अराजकता टार्ने रणनीति अपनाउनुपर्छ ।

अन्ततः, जेनजीले आफ्नो आवाजलाई राष्ट्रिय नीतिमा रूपान्तरण गर्न नीति निर्माण प्रक्रियामा प्रत्यक्ष सहभागिता बढाउँदै दीगो, समान र न्यायपूर्ण नेपाल निर्माणमा योगदान दिनुपर्छ । नेपालमा हालै भएका जेनजी आन्दोलनले युवापुस्ताको चेतना, साहस र नयाँ सोचको स्पष्ट प्रदर्शन गरेको छ । यसले देशभरि समानता, पारदर्शिता, शिक्षा सुधार, बेरोजगारी समाधान, र भ्रष्टाचारविरुद्धको आवाज फैलाएको छ । आन्दोलनले युवाको सहभागिता र डिजिटल माध्यमको सदुपयोगका अवसरहरू देखाएको छ, जसले समाजमा सुधार र परिवर्तनको सम्भावना उजागर गरेको छ । तर यस आन्दोलनसँग केही कमजोरी पनि छन्, असंगठित संरचना, अनुभवको कमी, हिंसात्मक गतिविधि, अस्पष्ट माग र सामाजिक स्थायित्वमा अस्थिरता ल्याउने सम्भावना । विशेषगरी तोडफोड र हिंसाले दीर्घकालीन विकास र राष्ट्रिय सुरक्षामा नकारात्मक असर पु¥याउन सक्छ ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा, जेनजी आन्दोलन केवल युवा आक्रोशको अभिव्यक्ति होइन, बरु सुधार र नयाँ सोचको चेतावनी हो । यसले नेपालमा राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक संरचनामा सुधार ल्याउन सक्ने क्षमता बोकेको छ, तर यसको दीर्घकालीन सफलता शान्तिपूर्ण, व्यावहारिक र संगठित ढङ्गमा अघि बढ्नमा निर्भर छ । यसैले आगामी दिनमा जेनजीले आफ्नो ऊर्जा र जोशलाई सही मार्गदर्शन, योजना र सहभागितासहित प्रयोग गर्नुपर्छ, ताकि यो आन्दोलन केवल अस्थायी उत्साह नभई दीगो परिवर्तनको माध्यम बनोस् ।