तस्बिर केवल कागजमा छापिएको एउटा चित्र मात्र होइन, यो त भावनाहरूको अथाह सागर हो । हरेक तस्बिरले कुनै न कुनै कथा बोकेको हुन्छ । हाँसो, आँसु, खुसी, दुःख, प्रेम, विछोडजस्ता सबै भावनाहरू तस्बिरका पानाहरूमा कैद भएका हुन्छन् । जब हामी कुनै पुरानो तस्बिर हेर्छौं, त्योसँग जोडिएका सारा भावनाहरू फेरि एकपटक मनमा तरंगित हुन्छन् । उदाहरणका लागि, एउटा पुरानो पारिवारिक तस्बिरले हामीलाई त्यो समयमा फर्काउन सक्छ जब सबै एकसाथ हुन्थ्यौँ र सबैका अनुहारमा निश्छल मुस्कान हुन्थ्यो । त्यस्तै, साथीहरूसँग खिचिएको कुनै तस्बिरले त्यो रमाइलो पलको याद दिलाउँछ, जब हामी बेफिक्री हाँस्थ्यौँ र भविष्यको चिन्ता थिएन । तस्बिरले हामीलाई अतीतमा फर्काउँछ र ती भावनाहरूलाई फेरि जिउने मौका दिन्छ ।

तस्बिर एक यस्तो यन्त्र हो जसले हामीलाई समयको यात्रा गराउँछ । यो एउटा यस्तो पुल हो जसले वर्तमानलाई अतीतसँग जोड्छ । हामी तस्बिरको माध्यमबाट ती दिनहरूमा पुग्न सक्छौँ जहाँ हामीले आफ्नो बाल्यकाल बितायौँ, जहाँ हामीले पहिलो सफलताको स्वाद चाख्यौँ वा जहाँ हामीले कुनै महत्त्वपूर्ण सम्बन्धको सुरुवात गर्यौँ । उदाहरणका लागि, तपाईंको बाल्यकालको एउटा तस्बिरले तपाईंलाई त्यो समयमा पुर्याउन सक्छ जब तपाईं आफ्ना आमाबुबासँग खेल्नुहुन्थ्यो । यसले तपाईंको बाल्यकालको घर, साथीहरू र त्यो निर्दोषताको याद दिलाउँछ । यसरी, तस्बिरले हामीलाई सम्झनाको बाटोमा डोर्याउँछ र हामीले बिर्सिसकेका कुराहरूलाई पनि ताजा बनाइदिन्छ । हरेक तस्बिरले समयको एउटा टुक्रालाई सधैँका लागि जोगाएर राख्छ ।

वर्तमानको भाषा र विश्वव्यापी सन्देश प्रवाहको माध्यम
तस्बिर वर्तमानको सबैभन्दा शक्तिशाली र विश्वव्यापी भाषा हो । यसले शिक्षित वा अशिक्षित, धनी वा गरिब, कुनै पनि भाषा नबुझ्ने व्यक्तिलाई पनि एकैपटक र सहजै सन्देश प्रवाह गर्न सक्छ । शब्दहरूले अक्सर भ्रम सिर्जना गर्न सक्छन् वा भाषाको सीमाले गर्दा सन्देश सबैमा पुग्न सक्दैन । तर, एउटा तस्बिरले हजार शब्दले भन्न नसक्ने कुरा एकै नजरमा बुझाउन सक्छ । उदाहरणका लागि, बाढीले घरबारविहीन भएको मानिसको पीडा दर्शाउने तस्बिरले कुनै पनि भाषा नबुझ्ने मानिसलाई पनि त्यसको गम्भीरता र भावनात्मक पक्ष बुझाउन सक्छ । यसरी, तस्बिरले हरेक पृष्ठभूमिका मानिसहरूलाई एकै ठाउँमा ल्याउँछ र समान रूपमा जानकारी वा भावना प्रवाह गर्छ ।

तस्बिर सूचना र सन्देश प्रवाहको एक अद्वितीय माध्यम हो जसले विभिन्न भाषाभाषी समुदायहरूलाई एकैपटक जोड्छ । यो केवल एउटा कला मात्र होइन, बरु यो सामाजिक चेतना, शिक्षा र जागरण फैलाउने शक्तिशाली हतियार पनि हो । जहाँ शब्दहरू असफल हुन्छन्, त्यहाँ तस्बिरले बोल्छ । उदाहरणका लागि, जलवायु परिवर्तन वा प्रदूषणको भयावहता देखाउने एउटा तस्बिरले संसारका कुनै पनि कुनामा रहेको मानिसलाई त्यो समस्याको गम्भीरताबारे सजिलै बुझाउन सक्छ । त्यस्तै, कोभिड–१९ को समयमा मास्क लगाएको एउटा तस्बिरले विश्वभरका मानिसहरूलाई सुरक्षाको सन्देश दिएको थियो, जुनसुकै भाषा बोल्ने भए पनि । यसले प्रमाणित गर्छ कि तस्बिरले भाषाको सीमालाई तोड्छ र सम्पूर्ण मानव जातिलाई एकताबद्ध गर्छ ।

अद्भुत संसारः समय र भावनाको एक चित्रण
तस्बिरहरू केवल कागजमा कोरिएका रङ्गीन रेखाहरू मात्र होइनन्, बरु ती हाम्रो जीवनका अमूल्य क्षणहरूलाई सधैँका लागि कैद गर्ने जादुई झ्याल हुन् । ती हामीले बिर्सिसकेका वा हराइसकेका सम्झनाहरूलाई जीवन्त बनाइदिने अद्भुत साथी हुन् । कल्पना गर्नुहोस्, तपाईंले आफ्नो दराजको कुनामा एउटा पुरानो, धुलो लागेको फोटो एल्बम भेट्टाउनुभयो । जब तपाईं त्यसको पाना पल्टाउनुहुन्छ, वर्षौँअघि बितेको एउटा पारिवारिक जमघटको तस्बिर तपाईंको आँखामा पर्छ ।

त्यसमा देखिने तपाईंका हजुरबुबाको मुसुक्क हाँसेको अनुहारले तपाईंको मनमा न्यानोपन भरिदिन्छ, मानौँ कि उहाँ अझै पनि तपाईंको छेउमै हुनुहुन्छ । त्यस्तै, तपाईंका किशोर अवस्थाका साथीहरूसँगको रमाइलो यात्राको तस्बिरले तपाईंलाई त्यो बेलाको निर्धक्क हाँसो र खुसीको महसुस गराउँछ । यी तस्बिरहरूले तपाईंलाई शब्द बिना नै ती कथा र भावनाहरू सुनाउँछन्, जुन तपाईंले धेरै अघि बिर्सिसक्नुभएको थियो ।

एउटा पुरानो, रङ्ग उडेको तस्बिरलाई हेर्नुहोस् । त्यो केवल एउटा साधारण कागजको टुक्रा होइन, बरु त्यो त समयको वेगलाई रोकेर राखिएको एउटा जादुई झ्याल हो । कल्पना गर्नुहोस्, तपाईंको हजुरबुबा हजुरआमाको अनुहारमा एउटा मनमोहक मुस्कान देखिने त्यो पुरानो तस्बिर । त्यो मुस्कानले शब्दहरूले बयान गर्न नसक्ने हजारौँ भावना र सम्झना बोकेको छ । त्यो मुस्कानले उहाँको न्यानोपन, उहाँले सुनाउनुभएका कथा र तपाईंले उहाँसँग बिताउनुभएका ती सुन्दर पलहरूलाई एकै झल्कोमा फेरि जीवन्त बनाइदिन्छ । त्यो तस्बिरले तपाईंको मनमा एउटा गहिरो भावनात्मक स्पर्श गर्छ, जुन कुनै हजारौँ शब्दका व्याख्याहरूले पनि गर्न सक्दैन । यसले तपाईंलाई केवल एउटा अनुहार देखाउँदैन, बरु एउटा जीवनको कथा र एक गहिरो सम्बन्धको भावना बोध गराउँछ ।

तस्बिर सूचना र सन्देश प्रवाहको एक अद्वितीय माध्यम हो जसले विभिन्न भाषाभाषी समुदायहरूलाई एकैपटक जोड्छ

तस्बिरको शक्ति त्यसको दृश्यमा मात्र सीमित छैन, बरु यसले हाम्रो भावनाको गहिराइमा पुग्ने क्षमतामा निहित छ । एउटा बच्चाको पहिलो पाइला, पहिलो जन्मदिनको केक वा परिवारसँगको खुसीको पल कैद भएको तस्बिरले हामीलाई अतीतमा फर्काएर मुसुक्क हाँस्न बाध्य बनाउँछ । त्यस्ता तस्बिरले हाम्रो मनमा त्यो क्षणको खुसी, उत्साह र प्रेमलाई पुनर्जीवित गरिदिन्छ । यसले हामीलाई याद दिलाउँछ कि हामी को थियौँ, हाम्रो यात्रा कस्तो रह्यो र हाम्रो जीवनमा कसको कति महत्त्व थियो । यही कारणले एउटा तस्बिरले एक हजार शब्दभन्दा बढी भावनात्मक अर्थ बोक्छ—किनकि यसले हामीलाई केवल सूचना दिँदैन, बरु हामीलाई त्यो भावनाको संसारमा लैजान्छ जहाँ शब्दहरूले पुग्न सक्दैनन् ।

भावनाको सागर र समयको यात्रा
तस्बिरहरूको वास्तविक सौन्दर्य त्यसको बाहिरी रूपमा मात्र छैन, बरु यसले बोकेको भित्री भावनाको गहिराइमा छ । एउटा तस्बिरले तपाईंलाई एकै पलमा विगतमा फर्काउन सक्छ । आफ्नो पुरानो फोटो एल्बममा तपाईंले आफ्नो बाल्यकालको त्यो चञ्चल रूप देख्न सक्नुहुन्छ, जतिबेला तपाईंको अनुहारमा माटो लागेको थियो र तपाईं ठूलो आवाजमा हाँसिरहनुभएको थियो । त्यसपछि तपाईंको पहिलो प्रेमको लजावट भरिएको तस्बिरले तपाईंलाई त्यो बेलाको धड्कनको गति महसुस गराउँछ । र, स्नातक समारोहको टोपी लगाएको गर्विलो अनुहारले तपाईंलाई त्यो सफलताको क्षण र भविष्यको आशाको सम्झना गराउँछ ।

तस्बिरहरूले हामीलाई हामी को थियौँ र हामी कसरी यहाँसम्म आइपुग्यौँ भन्ने कुराको सजीव कथा सुनाउँछन् । तिनीहरूले हाम्रो व्यक्तिगत इतिहासलाई सुरक्षित राख्छन् । कल्पना गर्नुहोस्, जब तपाईं बुढ्यौलीमा पुग्नुहुन्छ, तपाईंका नातिनातिनाले तपाईंको बाल्यकालको चञ्चल फोटो देख्नेछन् र तपाईंलाई त्यसको कथा सोध्ने छन् । ती फोटोहरू तपाईंको जीवनको सार बन्नेछन्, जसले तपाईंलाई तपाईंको गौरवशाली यात्राको कथा सुनाउने छन् । यसरी, तस्बिरहरू केवल सम्झनाहरू मात्र नभएर हाम्रो जीवनको एउटा महत्त्वपूर्ण र भावनात्मक अंश हुन् । तपाईंको मनमा गडेको कुनै खास तस्बिर छ जसले तपाईंलाई बारम्बार विगतमा फर्काउँछ?

डिजिटल युगमा तस्बिरको नयाँ आयाम
आजको डिजिटल युगमा तस्बिर खिच्ने र हेर्ने तरिकामा क्रान्तिकारी परिवर्तन आएको छ । मोबाइल फोनको क्यामेराले गर्दा अब तस्बिर खिच्नका लागि कुनै विशेष तयारीको आवश्यकता पर्दैन । हरेक क्षणलाई सहजै कैद गर्न सकिन्छ । सामाजिक सञ्जालको उदयसँगै तस्बिरहरूको आदानप्रदान र साझेदारी पनि व्यापक भएको छ । इन्स्टाग्राम, फेसबुक र टिकटकजस्ता प्लेटफर्महरूले तस्बिरलाई विश्वभरका मानिसहरूसम्म पुर्याउन सहज बनाएका छन् ।

तर, यो डिजिटल क्रान्तिको एउटा नकारात्मक पक्ष पनि छ । लाखौँ तस्बिरहरू मोबाइलको ग्यालरीमा वा क्लाउड भण्डारणमा थुप्रिएका छन्, जसलाई हामीले बिरलै हेर्छौं । तस्बिरको सङ्ख्यात्मक वृद्धिले त्यसको भावनात्मक महत्त्वमा कमी ल्याइरहेको छ कि भन्ने प्रश्न पनि उठ्ने गर्दछ । भौतिक एल्बममा तस्बिर सजाउनु र ती तस्बिरहरूलाई हातमा लिएर हेर्नुको आनन्द डिजिटल ग्यालरीमा स्क्रोल गर्नुभन्दा धेरै फरक हुन्छ । प्रिन्टेड तस्बिरले हामीलाई स्पर्श गर्ने र अनुभूति गर्ने अवसर दिन्छ । हामी त्यसलाई हातमा लिएर हेर्न सक्छौँ, त्यसको स्पर्श महसुस गर्न सक्छौँ र विगतको यात्रामा डुब्न सक्छौँ । यसले तस्बिरसँगको हाम्रो सम्बन्धलाई अझ घनिष्ठ बनाउँछ ।

तस्बिरः कला, सौन्दर्य र इतिहासको दस्तावेज
फोटोग्राफी केवल एक क्षण कैद गर्ने माध्यम मात्र होइन, यो एक कला पनि हो । एक कुशल फोटोग्राफरले सामान्य वस्तु वा दृश्यलाई पनि असाधारण बनाउन सक्छ । प्रकाश, छाया र रंगको सही संयोजनबाट एउटा साधारण तस्बिरलाई कलाको उत्कृष्ट नमुनामा परिणत गर्न सकिन्छ । फोटोग्राफीले कलाकारको भावना र दृष्टिकोणलाई पनि प्रतिबिम्बित गर्दछ । कुनै फोटोग्राफरले प्राकृतिक दृश्यमा सौन्दर्य देख्न सक्छन् भने कसैले मानव जीवनका संघर्ष वा खुसीहरूलाई आफ्नो क्यामेरामा कैद गर्न सक्छन् ।

तस्बिरहरूले मानिसहरूको भावनालाई अभिव्यक्त गर्न पनि मद्दत गर्छन् । ’एक तस्बिरले एक हजार शब्दको अर्थ बोक्छ’ भन्ने भनाइको पछाडि यही कारण लुकेको छ । कुनै शब्द नबोलीकन एक तस्बिरले खुसी, दुःख, पीडा, आशा वा प्रेमको गहिरो भावनालाई व्यक्त गर्न सक्छ । यसले गर्दा तस्बिरलाई विश्वव्यापी भाषाका रूपमा पनि लिइन्छ, किनकि यसले भाषाको बाधालाई तोडेर सबै मानिसहरूलाई एकै ठाउँमा जोड्न सक्छ ।

तस्बिरहरू केवल व्यक्तिगत स्मृति मात्र होइनन्, तिनीहरूले हाम्रो समाज र इतिहासलाई पनि प्रतिबिम्बित गर्छन् । ऐतिहासिक तस्बिरहरूले विगतका घटनाहरू, सङ्घर्षहरू र सफलताहरूलाई दस्तावेजको रूपमा सुरक्षित राख्छन् । दोस्रो विश्वयुद्धका तस्बिरहरूले लाखौँ मानिसहरूको पीडालाई दर्शाउँछन्, जबकि मानव अधिकारका आन्दोलनका तस्बिरहरूले समानता र न्यायका लागि भएको सङ्घर्षको कथा भन्छन् । यी तस्बिरहरूले हामीलाई हाम्रो जरा र हामी कहाँबाट आयौँ भन्ने कुराको जानकारी दिन्छ । तिनीहरूले हामीलाई विगतका गल्तीहरूबाट सिक्न र भविष्यमा राम्रो समाज निर्माण गर्न प्रेरित गर्छन् ।

संसारका विभिन्न संस्कृतिहरू, परम्पराहरू र जीवनशैलीहरूलाई तस्बिरले नै हामीसामु प्रस्तुत गर्छ । हामीले संसारका कुनाकुनामा रहेका मानिसहरूको जीवन कस्तो छ भनेर तस्बिरहरू मार्फत नै बुझ्न सक्छौँ । यसले हामीलाई अरूको संस्कृतिलाई सम्मान गर्न र विश्वव्यापी एकताको भावनालाई बढाउन मद्दत गर्दछ ।

तस्बिरको सौन्दर्य र महत्वको संरक्षण
डिजिटल युगमा तस्बिरको महत्त्वलाई जोगाउनु एक चुनौती पनि हो । क्लाउड भण्डारणमा राखिएका तस्बिरहरू सजिलै हराउन सक्छन् वा प्राविधिक समस्याका कारण पहुँचबाट बाहिर जान सक्छन् । त्यसैले, महत्त्वपूर्ण तस्बिरहरूको ब्याकअप राख्नु र केही विशेष तस्बिरहरूलाई प्रिन्ट गरेर भौतिक एल्बममा सजाउनु अझै पनि महत्त्वपूर्ण छ । यसले तस्बिरसँगको हाम्रो भावनात्मक सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ र यसलाई भावी पुस्ताका लागि पनि सुरक्षित राख्न मद्दत गर्दछ ।

तस्बिर, समयको एक अमूल्य टुक्रा हो । यसले कुनै पनि ठाउँ, मानिस र घटनालाई जस्ताको त्यस्तै कैद गरेर राख्छ । यसैले भनिन्छ, तस्बिर देशको परिवेश र घटनाको प्रमाण हो । तस्बिरले हामीलाई विगतको झलक दिन्छ । चाहे त्यो युद्धको विध्वंस होस् वा कुनै उत्सवको खुसी, तस्बिरले ती क्षणहरूलाई जीवन्त बनाइदिन्छ । यसले इतिहासलाई अमूर्त शब्दहरूमा मात्र नभई देखिने गरी प्रस्तुत गर्छ ।

उदाहरणका लागि, विभिन्न समयमा नेपालमा भएका आन्दोलनका तस्बिरहरूले त्यसबेलाको राजनीतिक उथलपुथल र जनताको साहस र हरेक घटनाको सत्यतालाई प्रस्टसँग देखाउँछन् । यसर्थ आजको डिजिटल युगमा तस्बिरको महत्त्व अझ बढेको छ । सामाजिक सञ्जालमा सेयर गरिएका तस्बिरहरूले कुनै पनि घटनालाई विश्वसामु छिनभरमै पुर्याइदिन्छ । यसले समाचार र जानकारीको विश्वसनीयतालाई पनि बढाउँछ । यसरी, तस्बिरले हाम्रो वरपरको संसारलाई बुझ्न र प्रमाणित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

तस्बिरहरूको सुन्दरता केवल तिनीहरूको कलात्मक पक्षमा मात्र सीमित छैन । यसको वास्तविक सौन्दर्य यसले बोकेको भावना र जीवनका क्षणहरूमा लुकेको हुन्छ । तस्बिरले हामीलाई हाम्रो जीवनमा भएका सुन्दर क्षणहरूको कदर गर्न सिकाउँछ । त्यसैले, आफ्नो जीवनको प्रत्येक क्षणलाई कैद गर्नुहोस्, किनकि यी तस्बिरहरू नै तपाईंका सबैभन्दा अद्भुत र विश्वासिला साथी हुन् । तिनीहरूले हामीलाई विगत सम्झिन, वर्तमानमा खुसी हुन र भविष्यका लागि प्रेरित हुन मद्दत गर्छन् ।

एक तस्बिरले हामीलाई हामीले के गुमायौँ र के पायौँ भन्ने कुराको सम्झना दिलाउँछ । यसले हामीलाई जीवनको उतारचढावलाई स्वीकार गर्न र अगाडि बढ्नको लागि शक्ति दिन्छ । तस्बिरहरूले हामीलाई हाम्रो जीवनको हरेक क्षणको महत्त्वलाई बुझाउँछन्, चाहे त्यो सानो होस् वा ठूलो । त्यसैले, आजबाटै आफ्नो क्यामेरा उठाउनुहोस् र आफ्नो जीवनको प्रत्येक अध्यायको तस्बिर खिच्नुहोस्, किनकि यी तस्बिरहरू नै तपाईंको जीवनको सबैभन्दा ठूलो र अमूल्य सम्पत्ति हुन् । त्यसैले तस्बिर या फोटो खिचौं र जतन गरौं, विगतको सम्झना गरौं ।

– तिमिल्सिना जनप्रिय बहुमुखी क्याम्पस पोखरामा प्राध्यापनरत छन् ।