भरत कोइराला, पोखरा

हामी बाँच्ने बेसाहाको घेराभित्र पिल्सिएका छौं । तर विकसित देशका मानिसहरु आर्थिक सम्पन्नता नाघेर मनोरञ्जन खोज्दछन् । भौतिक साधनहरुले जति भरिपूर्ण भए पनि तिनिहरु असन्तुष्ट रहन्छन् ।

आफैंले रचेको आधुनिकताको साङ्लोबाट उम्कन तिनीहरु पर्यटक भई विश्व चाहार्छन् । अगुवा भई बिराना ठाउँ पुग्छन् । अनि पर्वतारोही भई मेसिनले पट्टिएको शरीरलाई प्रकृतिसित दाँज्न खोज्छन् ।

झण्डै ६ दसकअगाडि डा. हर्क गुरुङले त्यतिबेलाकै परिवेश अनुसार पर्यटन र पर्यटकका बारेमा यी शब्द खर्चिएका थिए । हो, कुनै बेला थियो गोरो छाला भएकालाई मात्रै पर्यटक मान्ने ।

दुखजिलोमै दिन बित्ने भएकाले नेपालीलाई घुम्ने फुर्सद नै कहाँ हुन्थ्यो र ? डा. हर्कले भनेजस्तै बेसाहाको घेरामै रुमल्लिएको शरीर त्यहाँबाट उम्किन मुस्किलै हुन्थ्यो । अहिले पर्यटन मात्र होइन पर्यटकको प्रवृत्ति पनि फेरिएको छ ।

आम्दानी विस्तारै बढ्दै जाँदा हामी नेपालीको दैनिकी पनि विलासी हुँदै छ । रोजगारीका नाममा सहरमा भीड बढेको छ । झिसमिसैदेखि साँझसम्म व्यस्त भए पनि शारीरिक परिश्रम झिनो हुन्छ ।

अनि व्यस्त दैनिकीलाई पन्छाएर ऊ केही दिन फिरन्ते भएर डुलिदिन्छ । पदयात्रा, हिमाल आरोहण, घुमफिर मात्रै होइन साहसिक गतिविधिमा नेपाली पर्यटकको नै भीडभाड ज्यादा देखिन्छ ।

चीनबाट कोरोनाका जिवाणु विश्वभर फैलिइरहँदा मानिसहरुको आउजाउ भने असाध्यै पातलियो । एउटा गतिमा अगाडि बढेको विश्व समाजमा घडीको सुइ टक्क अडिएझैं भयो । मानिसहरु घरभित्रै गुम्सिएर बस्न वाध्य भए ।

कोरोनाको प्रभाव घट्ने सम्भावना नभएपछि विश्वका धेरै मुलुकहरुले विस्तारै आउजाउ खुलाएका छन् । र पनि पर्यटन क्षेत्रमा चहलपहल बढ्न सकेको छैन । कताकति स्वदेशी पर्यटक नै घुमफिरमा निस्केका छन् ।

एक व्यक्ति पर्यटकका रुपमा घरबाट बाहिरिँदा उसले गर्ने खर्चपर्चले अर्थतन्त्रलाई पनि चलायमान बढाउँछ । त्यसैले त गण्डकी प्रदेश सरकारले पर्यटनलाई समृद्धिको पहिलो आधार मानेको छ ।

दसैं तिहारको बिदाका बेला देशभित्रकै पर्यटकीय गन्तव्यमा पुगेर रमाउने लहर चलेको छ । सामाजिक सञ्जालमा आउने दृश्य र त्यसको वर्णनले यो लहरलाई थप सघाएको छ । कोरोनाकै कारण लकडाउन हुँदा घुम्न निस्कने त कुरै भएन । भदौपछि भने चलहपलहल धिमा गतिमा बढ्दो छ ।

जसै पर्यटकीय गतिविधि सुरु हुन थाल्छ उसै त्यसमा अवरोध पनि खडा हुन्छ । पोखरा आसपासका पर्यटकीय गन्तव्यमा पनि त्यस्तै भयो ।

घान्द्रुकवासीले दसैं अगाडि नै बैठक बसेर चाडबाट पर्यटक त के आफन्त र कुटुम्बलाई पनि गाउँ पस्न रोक लगाए । होमस्टेका लागि चिनिएको ल्वाङ गाउँमा पनि बाहिरी व्यक्ति आउन निषेध गरियो ।

उकुसमुकुस भएर बसेकाहरुलाई दसैं बिदामा कतै न कतै घुम्नु नै थियो । पोखरा नजिकैको मर्दी हिमाल ट्रेकमा थामिनसक्नु भीड ओइरियो । माछापुच्छ्रे मोडल ट्रेकतिर पनि उस्तै भयो ।

भीडबाट आत्तिएका स्थानीय व्यवसायीले तिहार अगाडि गरेको निर्णयले स्वदेशी पर्यटकलाई निरास बनायो । उनीहरुको निर्णय थियो– ट्रेकिङमा आउने पर्यटकले ७२ घन्टा भित्रको पिसिआर रिपोर्ट देखाउनुपर्ने ।

पोखराको लेकसाइडमा पर्यटन क्षेत्रकै व्यवसायमा आबद्ध जगन विश्वकर्मालाई यो बेला कहिँ कतै घुमौं भन्ने लागेको थियो । साइकलमा मुस्ताङ जाने सोच थियो । तर मुस्ताङ प्रशासनले बाहिरी व्यक्ति जिल्ला छिर्न रोक लगाएपछि साइकलका पांग्रा उता गुड्ने कुरै भएन ।

साहसिक गतिविधिसहितको यात्रामा निस्कने हुटहुटी चलिरहेकै बेला साथीहरुले तिलिचो तालको प्रसंग सुनाए ।

पोखराबाट त्यति धेरै टाढा पनि छैन । हिमालको काखमा रहेको तिलिचोको आँगनमै पुगेर माउन्टेन बाइक कुदाउने रहर पनि मेटिने । अरु बेलाजस्तो बास बस्ने ठाउँ नपाइएला भन्ने चिन्ता लिन पनि नपर्ने ।

टोली मिलेर जाने निधो भयो । टोली नेता बने खेलाडी धरमसिं लामिछाने । साथमा थिए अरु ९ जना ।

कुम्लो कुटुरो बोकेर कात्तिक २१ गते पोखराबाट निस्केको टोली गाडी चडेर लमजुङ सदरमुकाम बेशींसहर पुग्यो । अनि सुरु भयो साइकल यात्रा ।

पोखराको चिल्लो सडकमा साइकल गुडाएजस्तो पक्कै हुँदेन । उकालो बाटो अनि डरलाग्दो भीर ।

खस्यो भने भेट्ने आश नै गर्न नपर्ने । तै पनि टोली साहस बटुल्दै अगाडि बढ्यो । धारापानी पुग्दा नपुग्दै टोलीमाथि एउटा संकट आइलाग्यो । टोली नेता लामिछानेकी आमा सिकिस्त भएको खबर आयो । उनी त्यहिँबाटै फर्किए ।

टोलीमा एक मात्र महिला सदस्य थिइन् दुर्गा अधिकारी । पोखरामै बसेर पत्रकारिता गरिरहेकी उनले कहिलेकाहीँ माउन्टेन बाइक चलाउँथिन् । साथीहरुसँगको जोशले उनी पनि निस्केकी हुन् साइकल यात्रामा ।

टोली नेता फर्कँदा उनलाई नमज्जा भयो । आफूलाई पनि फर्कौझैं लाग्यो । तर लामिछानेले उनलाई हौसला दिए । भन्दै थिए– तपाईंको यात्रा त बेसिसहरबाट उकालो लागेपछि यसै सफल भइसक्यो ।

यात्रामा निस्केको व्यक्ति अत्तो नपरी बीचैबाट फर्कनु हुँदैन । दुर्गालाई पनि हो जस्तो लाग्यो । उनले साइकल यात्रालाई निरन्तरता दिइन् । भन्छिन्, ‘पोखराबाट हिँडेपछि साथीहरुले फोन गरेर तँ त सक्दिनस् फर्के हुन्छ भनेका थिए, अगाडि बढियो, विलिङ पावर झनै बढ्यो ।’

काठमाडौंबाट तिलिचोसम्म माउन्टेन बाइकमा यात्रा गरेको जगनहरुले सुनेका थिए । तर पोखरामा अहिलेसम्म कसैले पनि त्यो आँट गरेका थिएनन् । जगनले भने, ‘सिजनका बेला विदेशी पर्यटककै लर्को लाग्थ्यो, व्यवसायी साथीहरु काममै व्यस्त, अहिले भने आफै पर्यटक भएर घुम्दा गज्जबकै मजा आयो ।’

सिजनमा मनाङका होटेलमा बासै पाइन्थेन । डाइनिङ हलमै सुतेर पर्यटकले रात काटेका कयौं उदाहरण छन् । तर यसपालि कसैले त्यस्तो सास्ती खेप्न परेन । टोली सदस्य राजीव पालिखेले भने, ‘यसपालि त हामीलाई देखेर मनाङका व्यवसायी नै दङ खाए ।

पोखरा १५ का विनोद थापा साइलकलमा तिलिचो पुग्न सकिएला कि नसकिएला दोधारमै थिए । बाटोमा पछि परेका बेला साथीहरुले होस्टेमा हैंसे थपे ।

बीच बाटोमा असाध्यै गाह्रो नभएको पनि होइन । ताल छेउ पुगेर हिउँमाथि साइकल कुदाउँदा बाटोको सबै थकान क्षणभरमै मेटियो । फतक्कै गलेका गोडा पनि तंग्रिएझैं भयो उनलाई ।

लेकसाइटमा पिज्जा हाउस सञ्चालन गर्दै आएका शेखर श्रेष्ठले हिँडडुलका बारेमा साथीभाइबाट निकै सुनेका थिए । मौसम खुलेका बेला कामकै चापले जान नपाइने ।

अफसिजनमा मौसमले साथ नदिने भएकाले घुम्ने रहर मनमै गुम्स्याएर बसेका थिए । ‘गेस्टले सेयर गरेको अनुभव सुनेर घुमफिरको मजा लिएको थिएँ, यसपालि आफैले धोको पु¥याइयो,’ उनले भने ।

भर्खर १९ वर्ष टेकेका विस्वास गुरुङ टोलीका कान्छा सदस्य थिए । पोखराभित्रै साइकल चलाए पनि उकालो ओरालोको त्यति अनुभव थिएन ।

त्यै पनि उनले आँटे र यात्रा पूरा गरेरै छाडे । उनले नसकेको ठाउँमा झोला बोकेर सहयोग गरे टोलीका सदस्यले । तिलिचो पुगेर फर्केपछि अब साथीहरुलाई पनि हौस्याउने बताएका छन् उनले । उनीहरु कात्तिक २६ गते पोखरै आइपुगेका हुन् ।

सिजनमा मनाङका होटेलमा बासै पाइन्थेन । डाइनिङ हलमै सुतेर पर्यटकले रात काटेका कयौं उदाहरण छन् । तर यसपालि कसैले त्यस्तो सास्ती खेप्न परेन । टोली सदस्य राजीव पालिखेले भने, ‘यसपालि त हामीलाई देखेर मनाङका व्यवसायी नै दङ खाए ।

चैत यता त्यहाँका होटेलमा बास बस्ने हाम्रो समूह नै पहिलो रहेछ ।’ जाँदै गर्दा बाटोमा रुघाखोकी लागेर हैरान परेका थिए पालिखे । ज्वरो उस्तै । साथमा लगेको औषधी र तातोपानीले रुघाखोकी दबाउँदै उकालो चढिरहे ।

सेताम्मे हिउँको बीचमा गजधम्म बसेको तिलिचो देखेपछि ज्वरो त च्वाट्टै भयो ।

टोलीले झन्नै २ घन्टा बितायो तिलिचोमा । यात्राकै बीचमा दुर्गा अधिकारीको जन्म दिन प-यो । जन्मदिनलाई त्यहाँकै अनुकुल अनुसार ‘सेलेब्रेसेन’ गरे उनीहरुले ।

साइकलमा तिलिचो पुगेका सबैको आआफ्नो अनुभव छ । झोला बोक्ने सहयोगीदेखि साइकल मर्मत गर्ने प्राविधिक पनि साथै लग्नुपर्ने । टोलीलाई गाइड समेत गरेका खड्ग विकलाई पहिलेका भन्दा यसपालिको यात्रा अचाक्ली रमाइलो लाग्यो ।

कोही बेस्सरी अनुभवी, कोही हिमाली भेगमा यात्रा नै नगरेकाहरुलाई एउटै टोलीमा राखेर यात्रामा निस्कनु पक्कै चुनौतीपूर्ण नै थियो । चुनौती झेलेपछिको अनुभूति उस्तै आनन्ददायी हुन्छ । खड्गलाई पनि यस्तै भयो ।

५ हजार ९ सय २० मिटर उचाइमा छ तिलिचो ताल । पोखराबाट बेसिसहर, मनाङ सदरमुकाम चामे हुँदै जाँदा शरीरले एकैपटक उचाइको असर थाम्न सक्दैन । एकै दिन धेरै उचाइको बाटो पार गर्नु स्वास्थ्यकै लागि खतरा हुन्छ ।

अझ गाडी वा हेलिकोप्टरबाट सिधै मनाङ पुगेर उचाइ पार गर्न खोज्दा ज्यानै गुमाएका उदाहरण पनि छन् । त्यसो नगर्न सुझाव दिन्छन् अनुभवीहरु ।

पैदल हिँड्न त कठिन हुने ठाउँमा साइकल ठेल्न कति गाह्रो होला । अभ्यास गरे सकिँदो रहेछ भन्ने उनीहरुले प्रमाणित गरे । शेखर श्रेष्ठ भन्छन्, ‘स्मोक छाडेर २ महिनादेखि अभ्यास गरें, चुरोट खाने बानी त टुट्यो नै साइक्लिङका लागि स्टामिना नै बढेर आयो ।’

रक्सी खाँदा बाटो काट्न सजिलो हुन्छ भनेर कसैले सल्लाह दिए त्यो गलत हो ।

पोखरा माउन्टेन बाइक एडभेन्चरले यो यात्राको मेसो मिलाएको हो । यात्राको नाम उनीहरुले तिलिचो एमटिबी टुर २०२० दिए । युवाहरुलाई साइक्लिङमा आकर्षित गर्दै यसलाई पर्यटन प्रवद्र्धनको माध्यम बनाउने जमर्कोमा जुटिरहेको बताउँछन् जगन ।

उचाइमा पुग्दा हिँडाइ कसरी व्यवस्थित गर्ने त ? २ हजार मिटरभन्दा माथि पुगेपछि एक दिनमा १ हजार मिटरभन्दा बढी उचाइ पार गर्नु हुँदैन ।

जहाँ त्यो दुरी पुग्छ त्यहिँ बास बस्दा शरीर त्यहाँको हावापानीमा अभ्यस्त हुन्छ । यी र यस्ता सबै सजगता अपनाएर उकालो लागेको थियो टोली ।

सम्भावित दुर्घटनाबाट जोगिन टोलीले उसैगरी सजगता अपनायो । ३ जना सहयोगीले औषधी, अक्सिजन लगायत सामग्री बोकेका थिए ।

चाहिएको बेला प्रयोग गर्न मिल्ने गरी गाडी र घोडा पनि तयार थिए ।

परे तुरुन्तै भनेको ठाउँमा पुग्नेगरी हेलिकोप्टर तयारी अवस्थामा राखिएको जगन विश्वकर्माले बताए ।

साइकलमै यात्रा किन गरियो त ? जगन भन्छन्, ‘साइकल अब यातायातको साधन मात्रै होइन । साइकल स्वास्थ्य हो, वातावरण हो, अनि शिक्षा पनि । पर्यटन क्षेत्र सुस्ताएका बेला यसलाई मुर्झाउन केही न केही गर्नु पर्छ भनेर साइकल यात्रामा निस्केका हौं ।’

पोखरा माउन्टेन बाइक एडभेन्चरले यो यात्राको मेसो मिलाएको हो । यात्राको नाम उनीहरुले तिलिचो एमटिबी टुर २०२० दिए । युवाहरुलाई साइक्लिङमा आकर्षित गर्दै यसलाई पर्यटन प्रवद्र्धनको माध्यम बनाउने जमर्कोमा जुटिरहेको बताउँछन् जगन ।