पोखरा ।
रहर र सुखभोगले सहर पसेकाहरु फेरि गाउँ फर्केका कमै भेटिन्छ । गाउँ फिरेर दुख गर्ने मध्येमा पर्छिन् कास्कीको माछापुच्छ्रे गाउँपालिका ६ ह्याङ्जाकोटकी पशपति गुरुङ । उनको परिवार नै बसाइँसराइ गरी पोखरा पुगेको थियो । अहिले उनको जहानै गाउँमै आत्मनिर्भर बनेको छ ।

गाउँको होमस्टेमा पाहुनाको चाप बढेको थाहा पाएपछि ६ वर्षअघि गाउँ फर्केर पाहुना सत्कारमा तल्लिन भएको उनले सुनाइन् । ‘हामी बसाइँ सरेर पोखरा गइसकेका थियौं । पछि पाउँमा पाहुना आउन थालेपछि राम्रो होला भनेर पुरानो घर मर्मत गरी यहाँ बस्न थालेको ६ वर्ष जति भयो,’ उनले भनिन्, ‘अहिले राम्रै भएको छ । सहर छोडेर गाउँ आएकोमा पछुतो छैन ।’

पोखरामा व्यापार गर्दा भन्दा गाउँमा पाहुना सत्कारबाट राम्रो आम्दानी भएको पशपतिले सुनाइन् । पाहुनाको सेवा गर्न पाइने र आयआर्जन पनि राम्रो भएकाले सन्तुष्ट रहेको उनको भनाइ छ । ‘पोखरामा फेन्सी पसल थियो । त्यहीको कमाइले भाडा तिर्न नि गाह्रो थियो । यहाँ राम्रो छ,’ उनले भनिन्, ‘धेरै जनाको ग्रुप आउँदा त एक हप्तामै सबै खर्च कटाएर ४/५ हजार कमाइ हुन्छ ।’

ह्याङ्जाकोट सामुदायिक होमस्टे नम्बर १३ कि सञ्चालक रिता गुरुङ पनि होमस्टे आम्दानीको स्रोत बनिरहेको बताउँछिन् । पाहुना गाउँ भित्रिदा कृषि उपजसमेत बिक्री भएको छ । ‘पहिला पहिला गाउँमै कृषि उपज किन्न मान्छे आउथेनन् । होमस्टे चलाइसकेपछि पाहुनाले चिनोका रुपमा किन्ने गरेका छन्,’ उनले भनिन्, ‘अलि अस्ति एकै दिनमा सिमी र मुला ५/५ किलो बिक्री भयो । त्योभन्दा अघि ५ हजार रुपैयाँको मकै, चिउरा पनि बेचें ।’

Advertisement

होमस्टेको आम्दानीले घरखर्च चलाउन र लत्ताकपडा किन्न सहज भएको मैतसुबा गुरुङले सुनाइन् । ‘कुनै बेला त नून, तेल किन्न पनि कसरी हो भन्ने बेला थियो । होमस्टे चलाएपछि धेरै सजिलो भएको छ,’ मैतसुबाले थपिन्, ‘लत्ताकपडा किन्न र मिठो मसिनो खान पैसा कता खोज्ने हो भन्न परेको छैन ।’

होमस्टे स्थापना गरी गाउँलाई आत्मनिर्भर बनाउने दशक अघिदेखिको सपना साकार हुँदै गएको ह्याङ्जाकोट सामुदायिक होमस्टेका अध्यक्ष ईश्वर गुरुङले बताए । ‘भूकम्प, नाकाबन्दी, कोरोना अनि जेनजी आन्दोलन जस्ता अनेक उतारचढावका कारण सपना पूरा हुन समय लागिरहेको छ । तर, गाउँले तल्लिन नै छन्,’ उनले भने, ‘केहीले समस्यासँग जुध्न नसकेर गाउँ छाडिसके । थातथलोको माया मानेर बसेकाहरु गाउँमा पाहुना बोलाउन कस्सिदै छन् ।’

होमस्टेमा दसैंतिहारपछि पाहुनाको आवागमन लोभलाग्दो छ । पाहुनाको चाप बढ्दै जाँदा घरबास सञ्चालकहरु खुसी छन् । ईश्वर भन्छन्, ‘२०६१ सालदेखि नै गाउँमा होमस्टे खोलेर पाहुना बोलाउने गाउँलेको सपना हो । कहिले भूकम्प, कहिले नाकाबन्दी अनि कोरोना र अहिलेको जेन–जी आन्दोलन सपना साकार हुन्छ कि नाई भन्ने चिन्तामात्र हुन्छ ।

दशैंतिहारपछि पाहुनाहरु आउन सुरु गर्नुभएको छ । अब लक्ष्यतिर लागियो भन्ने परेको छ ।’
१० वर्षअघि गाउँ पर्यटन प्रवद्र्धन मञ्चको सहयोगमा ७३ घर समेटेर पर्यटन बोर्डमा होमस्टे दर्ता गरी ह्याङ्जाकोट घरबास सुरु गरेदेखि नै अनेक समस्या झैल्दै आएको अध्यक्ष गुरुङले सुनाए । ‘धिताल गाउँको केही घर समेटेर ७३ घरधुरी समेटर पर्यटन बोर्डमा होमस्टे दर्ता गरिएको हो । पछि धितालतिर पाहुना जान छाडेपछि ह्याङ्जाकोटमा मात्र बनाइयो,’ उनले भने, ‘यहाँ पनि सुस्ताएर बसेको बेला २०६७/६८ सालतिर टलकजंग भर्सेज टुल्के फिल्मको टिम आएपछि फेरि जुर्मुराएको हो ।’

त्यो बेला १ सय ५० जनाको सुटिङ युनिटलाई ह्याङ्जाकोटमा राखेपछि पाहुना पाल्न सकिन रहेछ भन्ने लागेर होमस्टे सञ्चालकहरु अझ हौसिएका थिए । छक्का पञ्जा ३, साइली, वेल कम टू ह्याङ्जाकोट लगायत चलचिल सुटिङ यही गाउँमा भएकाले फिल्मको माध्यमबाट पनि गाउँलाई आत्मनिर्भर बनाउन सहज बनेको स्थानीयको अनुभव छ ।

माछापुच्छ्रे हिमालसहितको मनोरम हिमशृंखला, वरिपरि हरियाली वनजंगल, ढुंगाले छपक्क छापिएको बाटा तथा घरसहित अर्गानिक खाना र गुरुङ संस्कृति यहाँको विशेषता हो । प्रकृतिकसँगै ऐतिहासिक महत्वको यो गाउँ नेपालका बाइसे चौबिसे राजाका पालादेखि अस्तित्वमा रहेको बताइन्छ । गाउँ माथिको कोत (कोट)मा तत्कालीन समयमा राजाहरूको दरबार रहेको र त्यही कोटको नामबाट गाउँको नाम राखिएको अध्यक्ष गुरुङ दाबी गर्छन् ।
गाउँकै अर्कोतर्फ टाकुरामा जंगलको बीचमा जयकोट नाम गरेको कोट छ । त्यस कोटमा पनि बलिपूजा गर्ने प्रचलन छ । जय कोटमा दिइएको बलीको प्रसाद महिलाले खान नहुने तथा घरमा पनि लैजान नहुने विश्वास गरिन्छ । धार्मिक एवं ऐतिहासिक रुपमा चर्चा कमाएको यो क्षेत्र प्राकृतिक रुपमा उत्तिकै मनमोहक छ । यहाँको प्राकृतिक सौन्दर्य, ऐतिहासिकता र कृषिलाई पर्यटनसँग जोड्ने लक्ष्यका साथ होमस्टे सञ्चालन गरिएको छ ।

होमस्टे पुग्ने पाहुनाका लागि खाजा, बेलुकाको खाना, बास र बिहानाको नास्तासहित १ हजार २ सय रुपैयाँको प्याकेज निर्धारण गरिएको उपाध्यक्ष कुमार गुरुङले जानकारी दिए । १५ जनाभन्दा बढीको समूह अग्रिम जानकारी गराएर गएमा पञ्चेबाजाले स्वागत पनि गरिन्छ । पोखराबाट हेम्जाको याम्दी, मिलनचोक, मेलबोट, माछापुच्छ्रे गाउँपालिकाको धिताल हुँदै ह्याङ्जाकोट पुग्न सकिन्छ । गाउँमा अधिकांश गुरुङ समुदायको बसोबास छ ।

ह्याङ्जाकोटका ५० मध्ये १२ घरले होमस्टे चलाएका छन् । जहाँ ८० जनासम्म पाहुना राख्न सकिने उपाध्यक्ष गुरुङले बताए । ‘यो सामुदायिक होमस्टे २०७२ मा पर्यटन मन्त्रालयद्वारा उत्कृष्ट गाउँ पर्यटन गन्तव्य घोषित भएको थियो,’ उपाध्यक्ष गुरुङ भने, ‘हामीले यहाँ १२ घरमा ८० जना जति राख्न सक्छौं । तर, पाहुँना अझ बढी भएको खण्डमा बसै घरमा मिलाएर राख्न सकिन्छ ।’

अन्नपूर्ण बेस क्याम्प, मर्दी हिमाल पदमार्ग जानेहरुका लागि ह्याङ्जाकोटको रुट उत्तम रहेको उपाध्यक्ष गुरुङ सुनाउँछन् । हेम्जा मेलबोटबाट सुरु हुने माछापुच्छ«े मोडेल ट्रेक त्यहाँबाट अस्ताम, धिताल, हेम्जाकोट, धम्पुस, अस्ट्रेलियन क्याम्प, पोथना, पितम देउराली हुँदै अन्नपूर्ण बेस क्याम्प र मर्दी हिमाल पुग्न सकिन्छ ।

‘पोखरा २५ हेमजाबाट धितालसम्म बाटो पिच भएको छ । अनि त्यहाँबाट गाउँसम्म आउने बाटो ढलान गरिएको छ,’ उनले भने, ‘सबै सुविधा आएको छ । सहर गएकाहरु पनि गाउँ फर्केका छन् । अब भने त्यो बेलाको सपना पूरा हुन्छ कि भन्ने आशा छ ।’ आत्मनिर्भरको बाटोमा रहेको होमस्टेका लागि विभिन्न संघ संस्थासँगै पालिकाबाट पनि धेरथोर सहयोगको अपेक्षा गरिरहेको उपाध्यक्ष गुरुङले बताए ।